— Сізді кинос?йер ?ауым «?телмеген парыз», «Асуда», «С?рсенбіні? с?тінде» ар?ылы таниды. Бес ж?зден аса к?ркем фильмге дубляж жасады?ыз. ?азір де аударманы? ортасында ж?рсіз. Б?гінде «Фильмдерді ?аза?ша с?йлету ке?ес заманында?ы де?гейден аса алмады» деген пікір басым. Аударма мен дубляжды д?рыстауды? жолы бар ма?
— Аудармада ана тілді? а?сауы — ?лкен трагедия. Б?гінде аударма, дубляж жасау кешегі де?гейден аспа? т?рма?, оны? ша?ына да ілесе алмайды. Б?л м?селені д?рыстау аса ?иын шаруа емес. О?ан е? бастысы, ниет пен азын-аула? тиын-тебен ?ажет. Телеарналарда тек экранды? уа?ыт?а ?ана (1 са?ат?а — 2500 те?ге) т?лейді. ?аржыны ?немдеу бірінші орында т?рады. ?азір бір кинода 20 еркекті? дауысын бір-а? актер, б?кіл ?ыз-?ыр?ынны? с?зін жал?ыз актриса о?иды. Ке?ес уа?ытында фильмде 30 кейіпкер болса, 30 актер дыбыстайтын. ?азіргі техниканы? дамы?ан жа?дайында е? кемінде т?рт, алты актермен жап-жа?сы дубляж жасау?а м?мкіндік бар.
— Кинолар к?ні ерте? тарих болып ?алады. «Уа?ыт — а?ша — маман тапшылы?ы» ше?берінен шы?пай, ?олымызды кеш сермеп ж?рмейміз бе?
— Б?л м?селеде жанашырлы? жетіспейді. Бізде аудармашылар?а жа?дай жасау керек. Біраз уа?ыт б?рын «?аза?фильмні?» жанынан аударма студиясын ашып, ?аза? дубляжыны? майталманы Майра ?бусейітованы? атын беру керек» деген м?селе к?тердім. Жастарды баулыса?, аударма мен дубляжды? к?ші т?зелер еді. Сонда ?ана ана тілімізді манс??тайтын ?аза? экраны д?рысталады.
— Кейінгі кезде адамзатты жою, а?ырзаман, атыс-шабыс?а толы кинолардан ел де жалы?ты. Отбасы жайлы телехикаялар, тарихи фильмдер т?сіріліп жатыр. ?аржысы бар адамны? кино т?сіруі ?детке айналды. Сізді ?азіргі кино ?ндірісіндегі ?андай м?селелер тол?андырады?
— Біз ашаршылы?, з?лмат, ?у?ыннан ??тылып, Батыс пен Шы?ысты? мидай араласып, шатас?ан ауыс-т?йісті? уа?ытына тура келдік. Ауыс-т?йіс сел сия?ты жолында?ыны жайпап ?теді. Ма?ан м?дениеттер ?а?ты?ысынан кейін ?лкен ?згерістерді? болуы за?дылы? сия?ты к?рінеді. ?азір жо?ымызды т?гендеуге ?рекеттеніп жатырмыз. Т?уір д?ниелер бар. С.Нарымбетовтi? «?ыз жыла?аны» с?тті шы??ан. А.?мір??ловты? «?ош бол, Г?лсарысы» бір т?бе. А.Сатаевты? «Жауж?рек Мы? баласы» алашты? рухын ?айта оятты. Ермек Т?рсынов: «Мені? «Шалыммен» а?са?алдар бітті. ?р уа?ытты? ?з шалы бар. ?азір шал к?п, а?са?ал жо?» деп эгоистік пікір айтады. Жаны бар с?з. Біра? Ермек «Шал» ар?ылы «?андай ?иынды? болса да ?мір жал?асады. Жастарда келешек бар. А?са?алдар солардан шы?ады» дегенді айтады. Сонды?тан тек ?р н?рсені? уа?ытын к?ткеннен бас?а амалымыз жо?. Жарамсыз д?ниелер жа?алауда ?алады.
— Аты а?ыз?а айнал?ан режиссерлермен замандас болды?ыз. Б?гінде «Мені? фильмдерімді т?сінуге халы?ты? де?гейі жетпейді» дейтін режиссерлер ?здері адасып ж?рген жо? па?
— Бізде о?у ?тіп кеткен режиссерлер бар. ?р жерден ??рап-c?рап о?ып ал?аныны? айналасында ?ана с?йлейді. ?зіндік ойлау ж?йесі жо?. ?аза?та бар жау?арларды, шетелді? ??ранды д?ниелерімен ?аза??а ?сынып, сенсация жасаймын деп тыраштанатындар жо? емес. Ж?рт т?сінбейтін ?зіні? субъективті т?сінігін ты?палайды. Шалажансар д?ниеге к?рермен илансын ба?.. Сонды?тан кино с?тсіз болады. ?зін-?зі а?тау ?шін айтылатын «Жалпыадамзатты?!» деген ?ранды ?станатындар бар. «?аза? киносыны? д?уірі менен басталды» деп ?ктемсіп с?йлейтіндерді? т?шымды туындысын бай?амадым. Мені?ше, ?зі?ді халы?тан жо?ары ?ою эгоистік, наданды?.
— «Шетелге барды, ж?лде алды» деген киноларды? кейбірін халы? білмейді де ?ой…
— Бай?аулар?а баратын кинолар с?згіден ?тпейді. ?азір а?ша? болса, жыланны? тілін табатын ж?лмыр болса?, кино?ды ?олты?ы?а ?ыстырып алып, алты ??рлы?ты аралап шы?у?а «да??ыл жол» ашы?. ?аржыны? к?шімен бай?аудан ??р ?ол ?айтпайды. ?олдаусыз, жарнамасыз ?анша жерден классика т?сірсе? де, т?к шы?пайды. Аны? білетінім, ?аза? киносыны? ішінде шетелден Гран-при ал?ан еш?айсысы жо?. «Мені? атым ?ожа» арнаулы ж?лдемен келді. Арнайы ж?лде — кино жерде ?алмасын, ?оржыны ??р ?айтпасын деп бере салатын сыйлы?. «?ыз Жібек» ?атысса, с?зсіз алар еді. Біра? о?ан Батысты? «Шы?ысты? ба?ытта, ескілікті? сарыны басым…» деген біржа?ты к?з?арасы кедергі. Мені?ше, бас ж?лдеден ?міткерлер — «?ыз Жібек» пен «Атаманны? а?ыры».
— Кинолары?ызды бай?аулар?а ?сынып к?рді?із бе?
— Мені? кинода?ы ?кінішім, «?телмеген парызды» бай?ау?а ?атыстыра алмадым. 1984 жылы Ташкентке кинофестивальге барды?. Алыс-жа?ыннан киноны? жілігін ша?ып, майын ішкен мамандар келді. Еуропадан келгендер Болат Ж?мішевке: «Фильмді ?айта к?рейік» деп ?ол?а салыпты. ?уанышым ?ойныма сыймай дала?тап «Ма?ан зал бері?із, киномды чех, неміс, француздар к?ргісі келеді» деп «?аза?фильмге» бардым. Екі орыс ?йел: «Сен кімсі?? Біз сені кино т?сірту ?шін ша?ырды?, фильмді жарнамалау, пайда табу біздікі. Шетелдіктерге к?рсетемін десе?, п?ленбай а?ша т?ле!» деді. Мен сол кезде бірінші рет ?зімні? ??л екенімді сезіндім. Т?сірген киномды к?рсете алмай, тауым ша?ылып, жігерім ??м болды. ?она?тар?а ?упірімдеп ж?ріп ?аланы? шетіндегі кинотеатрдан «?телмеген парызды» к?рсеттік. Не керек, немістер «?мірден алын?ан, ?мірлік м?селені тап бас?ан фильм екен» деп ?атты ?натты. Олар «Бізде ?тетін бай?ау?а кел, «Гран-при болмаса да, І орын «?телмеген парыздыкі!» деді. Жарнамасын, к?шірмесін с?ратты. Білместік, а??алды?, тартынша?ты? болды ма ?з киномды ?зім ?сына алмай шарасыз ?алып ?ойдым.
— «Мені? атым ?ожаны» «Мені? де атым ?ожа» деп ?айталап т?сірді. Танымал фильмді осылайша ?айталап т?сіруді? ?ажеттілігі бар ма?
— Классиканы ?айта т?сіру орысты ?айталау… Біра? м?нда уа?ытты? ке?істігі аны?талатын н?рсе бар. ?арса?баевты? «Мені? атым ?ожасы» ?ашанда классика. Арада 30-40 жыл ?ткеннен кейін «Біз ?ай д?режедеміз?», «Біз кімбіз?» деп б?гінгі ?ожаларды к?рсете алса, д?л сондай фильм жасау?а болар еді ?ой. К?ркемдік де?гейі ?арса?баевты? ?ожасынан аса алмау — алды??ы буынны? алдында т?мен екенін ай?а?та?аны. Еліктеу бар-да?ы орындау шеберлігі жо?. «?арса?баевтан кем емеспін» деп к?пінгеннен г?рі ?нер д?режесінде салыстыр?анда халы?ты? есінде ?алды ма? Сан рет ?айталаса да жалы?пай к?ре ме? «То?па?ы мы?ты болса, киіз ?азы? та жерге кіреді» деген жал?ан намыс ?нерге жарамайды.
— ?аза? зиялылары жайында «Жезкиік», «?ш б?йтерек», «?дебиет ж?лдызы», «?ыранны? ?анатынан ?уат ал?ан», «Ай кешігіп туады» деректі фильмдерін т?сірді?із. ??р ма?тан?а ??рыл?ан, к?зк?ргендер, зерттегендер «керемет еді» дегеннен ?рі аспайтын деректі фильмдерге ты? ба?ытта ?андай жа?алы? керек деп ойлайсыз?
— Т?л?аларымызды бос ма?тауды? бар екені рас. ?азір 20-30 минутты? ша?ын хабарларды «фильм» деп атап ж?рміз. «Ту?ан елін, ж?рген жерін, жылдарды тізіп шы?ып, со?ында «моласы ?оршалмай ?ор болды, басына к?ктас ?ою керек…» деп ая?талатын сюжетті «деректі фильм» дейді. Фильм болу ?шін кейіпкер несімен ерекше, жа?сылы??а жету ?шін ?андай табандылы? таныт?анын сатылап ?амту керек. Фильмні? кейіпкері мінсіз болмайды. Айды? ар?ы бетін де ?амту шеберлікті талап етеді. «?дебиет ж?лдызында» Зейнолла ?абдоловты? «М?сіреповті ма?тауды? ?ажеті жо?. Біз М?сіреповпен ма?тануымыз керек» деген ойымен ?абе?ні? ?зін с?йлеттік. «?ш б?йтеректе» Ілияс, Бейімбет, С?кенді баттитып к?рсете бермей, ?немі атты? ?стінде бейнеледік. ?р?айсысы жолайры?та б?рылып кеткенде, ?мірін, шы?армашылы?ын жеке-жеке баяндады?. Т?рмедегі темір есіктер, сатыр-с?тыр етіктер сол заманны? бейнесін к?з алды?а ?келеді…
«Алматы» арнасы е? ал?аш ашыл?анда ?лтжанды азамат Серік ?бікен?лы ?аза? киносын эфирден т?ра?ты к?рсетіп отырды. ?лт ?шін е?бек еткен ?жым еді. ?азір деректі фильмдер ешкімге керек болмай ?алды.
— ??гіме?ізге ра?мет.
С?хбаттас?ан
Майра ЖАНЫСБАЙ http://www.aikyn.kz/index.php?option=com_content&task=view&id=18103&Itemid=2
— Кинолар к?ні ерте? тарих болып ?алады. «Уа?ыт — а?ша — маман тапшылы?ы» ше?берінен шы?пай, ?олымызды кеш сермеп ж?рмейміз бе?
— Б?л м?селеде жанашырлы? жетіспейді. Бізде аудармашылар?а жа?дай жасау керек. Біраз уа?ыт б?рын «?аза?фильмні?» жанынан аударма студиясын ашып, ?аза? дубляжыны? майталманы Майра ?бусейітованы? атын беру керек» деген м?селе к?тердім. Жастарды баулыса?, аударма мен дубляжды? к?ші т?зелер еді. Сонда ?ана ана тілімізді манс??тайтын ?аза? экраны д?рысталады.
— Кейінгі кезде адамзатты жою, а?ырзаман, атыс-шабыс?а толы кинолардан ел де жалы?ты. Отбасы жайлы телехикаялар, тарихи фильмдер т?сіріліп жатыр. ?аржысы бар адамны? кино т?сіруі ?детке айналды. Сізді ?азіргі кино ?ндірісіндегі ?андай м?селелер тол?андырады?
— Біз ашаршылы?, з?лмат, ?у?ыннан ??тылып, Батыс пен Шы?ысты? мидай араласып, шатас?ан ауыс-т?йісті? уа?ытына тура келдік. Ауыс-т?йіс сел сия?ты жолында?ыны жайпап ?теді. Ма?ан м?дениеттер ?а?ты?ысынан кейін ?лкен ?згерістерді? болуы за?дылы? сия?ты к?рінеді. ?азір жо?ымызды т?гендеуге ?рекеттеніп жатырмыз. Т?уір д?ниелер бар. С.Нарымбетовтi? «?ыз жыла?аны» с?тті шы??ан. А.?мір??ловты? «?ош бол, Г?лсарысы» бір т?бе. А.Сатаевты? «Жауж?рек Мы? баласы» алашты? рухын ?айта оятты. Ермек Т?рсынов: «Мені? «Шалыммен» а?са?алдар бітті. ?р уа?ытты? ?з шалы бар. ?азір шал к?п, а?са?ал жо?» деп эгоистік пікір айтады. Жаны бар с?з. Біра? Ермек «Шал» ар?ылы «?андай ?иынды? болса да ?мір жал?асады. Жастарда келешек бар. А?са?алдар солардан шы?ады» дегенді айтады. Сонды?тан тек ?р н?рсені? уа?ытын к?ткеннен бас?а амалымыз жо?. Жарамсыз д?ниелер жа?алауда ?алады.
— Аты а?ыз?а айнал?ан режиссерлермен замандас болды?ыз. Б?гінде «Мені? фильмдерімді т?сінуге халы?ты? де?гейі жетпейді» дейтін режиссерлер ?здері адасып ж?рген жо? па?
— Бізде о?у ?тіп кеткен режиссерлер бар. ?р жерден ??рап-c?рап о?ып ал?аныны? айналасында ?ана с?йлейді. ?зіндік ойлау ж?йесі жо?. ?аза?та бар жау?арларды, шетелді? ??ранды д?ниелерімен ?аза??а ?сынып, сенсация жасаймын деп тыраштанатындар жо? емес. Ж?рт т?сінбейтін ?зіні? субъективті т?сінігін ты?палайды. Шалажансар д?ниеге к?рермен илансын ба?.. Сонды?тан кино с?тсіз болады. ?зін-?зі а?тау ?шін айтылатын «Жалпыадамзатты?!» деген ?ранды ?станатындар бар. «?аза? киносыны? д?уірі менен басталды» деп ?ктемсіп с?йлейтіндерді? т?шымды туындысын бай?амадым. Мені?ше, ?зі?ді халы?тан жо?ары ?ою эгоистік, наданды?.
— «Шетелге барды, ж?лде алды» деген киноларды? кейбірін халы? білмейді де ?ой…
— Бай?аулар?а баратын кинолар с?згіден ?тпейді. ?азір а?ша? болса, жыланны? тілін табатын ж?лмыр болса?, кино?ды ?олты?ы?а ?ыстырып алып, алты ??рлы?ты аралап шы?у?а «да??ыл жол» ашы?. ?аржыны? к?шімен бай?аудан ??р ?ол ?айтпайды. ?олдаусыз, жарнамасыз ?анша жерден классика т?сірсе? де, т?к шы?пайды. Аны? білетінім, ?аза? киносыны? ішінде шетелден Гран-при ал?ан еш?айсысы жо?. «Мені? атым ?ожа» арнаулы ж?лдемен келді. Арнайы ж?лде — кино жерде ?алмасын, ?оржыны ??р ?айтпасын деп бере салатын сыйлы?. «?ыз Жібек» ?атысса, с?зсіз алар еді. Біра? о?ан Батысты? «Шы?ысты? ба?ытта, ескілікті? сарыны басым…» деген біржа?ты к?з?арасы кедергі. Мені?ше, бас ж?лдеден ?міткерлер — «?ыз Жібек» пен «Атаманны? а?ыры».
— Кинолары?ызды бай?аулар?а ?сынып к?рді?із бе?
— Мені? кинода?ы ?кінішім, «?телмеген парызды» бай?ау?а ?атыстыра алмадым. 1984 жылы Ташкентке кинофестивальге барды?. Алыс-жа?ыннан киноны? жілігін ша?ып, майын ішкен мамандар келді. Еуропадан келгендер Болат Ж?мішевке: «Фильмді ?айта к?рейік» деп ?ол?а салыпты. ?уанышым ?ойныма сыймай дала?тап «Ма?ан зал бері?із, киномды чех, неміс, француздар к?ргісі келеді» деп «?аза?фильмге» бардым. Екі орыс ?йел: «Сен кімсі?? Біз сені кино т?сірту ?шін ша?ырды?, фильмді жарнамалау, пайда табу біздікі. Шетелдіктерге к?рсетемін десе?, п?ленбай а?ша т?ле!» деді. Мен сол кезде бірінші рет ?зімні? ??л екенімді сезіндім. Т?сірген киномды к?рсете алмай, тауым ша?ылып, жігерім ??м болды. ?она?тар?а ?упірімдеп ж?ріп ?аланы? шетіндегі кинотеатрдан «?телмеген парызды» к?рсеттік. Не керек, немістер «?мірден алын?ан, ?мірлік м?селені тап бас?ан фильм екен» деп ?атты ?натты. Олар «Бізде ?тетін бай?ау?а кел, «Гран-при болмаса да, І орын «?телмеген парыздыкі!» деді. Жарнамасын, к?шірмесін с?ратты. Білместік, а??алды?, тартынша?ты? болды ма ?з киномды ?зім ?сына алмай шарасыз ?алып ?ойдым.
— «Мені? атым ?ожаны» «Мені? де атым ?ожа» деп ?айталап т?сірді. Танымал фильмді осылайша ?айталап т?сіруді? ?ажеттілігі бар ма?
— Классиканы ?айта т?сіру орысты ?айталау… Біра? м?нда уа?ытты? ке?істігі аны?талатын н?рсе бар. ?арса?баевты? «Мені? атым ?ожасы» ?ашанда классика. Арада 30-40 жыл ?ткеннен кейін «Біз ?ай д?режедеміз?», «Біз кімбіз?» деп б?гінгі ?ожаларды к?рсете алса, д?л сондай фильм жасау?а болар еді ?ой. К?ркемдік де?гейі ?арса?баевты? ?ожасынан аса алмау — алды??ы буынны? алдында т?мен екенін ай?а?та?аны. Еліктеу бар-да?ы орындау шеберлігі жо?. «?арса?баевтан кем емеспін» деп к?пінгеннен г?рі ?нер д?режесінде салыстыр?анда халы?ты? есінде ?алды ма? Сан рет ?айталаса да жалы?пай к?ре ме? «То?па?ы мы?ты болса, киіз ?азы? та жерге кіреді» деген жал?ан намыс ?нерге жарамайды.
— ?аза? зиялылары жайында «Жезкиік», «?ш б?йтерек», «?дебиет ж?лдызы», «?ыранны? ?анатынан ?уат ал?ан», «Ай кешігіп туады» деректі фильмдерін т?сірді?із. ??р ма?тан?а ??рыл?ан, к?зк?ргендер, зерттегендер «керемет еді» дегеннен ?рі аспайтын деректі фильмдерге ты? ба?ытта ?андай жа?алы? керек деп ойлайсыз?
— Т?л?аларымызды бос ма?тауды? бар екені рас. ?азір 20-30 минутты? ша?ын хабарларды «фильм» деп атап ж?рміз. «Ту?ан елін, ж?рген жерін, жылдарды тізіп шы?ып, со?ында «моласы ?оршалмай ?ор болды, басына к?ктас ?ою керек…» деп ая?талатын сюжетті «деректі фильм» дейді. Фильм болу ?шін кейіпкер несімен ерекше, жа?сылы??а жету ?шін ?андай табандылы? таныт?анын сатылап ?амту керек. Фильмні? кейіпкері мінсіз болмайды. Айды? ар?ы бетін де ?амту шеберлікті талап етеді. «?дебиет ж?лдызында» Зейнолла ?абдоловты? «М?сіреповті ма?тауды? ?ажеті жо?. Біз М?сіреповпен ма?тануымыз керек» деген ойымен ?абе?ні? ?зін с?йлеттік. «?ш б?йтеректе» Ілияс, Бейімбет, С?кенді баттитып к?рсете бермей, ?немі атты? ?стінде бейнеледік. ?р?айсысы жолайры?та б?рылып кеткенде, ?мірін, шы?армашылы?ын жеке-жеке баяндады?. Т?рмедегі темір есіктер, сатыр-с?тыр етіктер сол заманны? бейнесін к?з алды?а ?келеді…
«Алматы» арнасы е? ал?аш ашыл?анда ?лтжанды азамат Серік ?бікен?лы ?аза? киносын эфирден т?ра?ты к?рсетіп отырды. ?лт ?шін е?бек еткен ?жым еді. ?азір деректі фильмдер ешкімге керек болмай ?алды.
— ??гіме?ізге ра?мет.
С?хбаттас?ан
Майра ЖАНЫСБАЙ http://www.aikyn.kz/index.php?option=com_content&task=view&id=18103&Itemid=2
