Атақты Гэллап қоғамдық пікір институты ТМД елдері бойынша мигранттардың «көңіл күйін», «қара жұмыс істеуге» деген талпынысын тексеруге аса қызығушылық танытыпты. Осылайша институттың арнайы мамандары 12 мемлекеттегі 41 мың мигранттың пікірін, ойын талқыға салып, мигрант үшін қай мемлекеттердің қонақжай екенін сараптап көрді. Бұл сараптау біздің назарымыздан да тыс қалмады. Сондықтан мигранттар жайлы біраз мәселені тарқатуды жөн көрдік.
Мигранттар «мазасыз» санайтын елдер
Сөйтіп, халықаралық институт өкілдерінің мәліметінше, қазірде мигрант үшін мазасыз мемлекеттердің қатарына Армения және Молдова елі, Украина мен Беларусь елі, Қырғыз және Ресей елі еніп тұр. Бұл мемлекеттер бүгінде мигранттарға қатысты заңдарын қатайтып, олардан істеген жұмысына қарай арнайы салық жинауға, еліне енетін келімсектерін санитарлық қадағалауға алуға, заңсыз тіркелместен келіп жұмыс істеуге мүлдем тыйым салуға барынша мән беріп отыр. Осыдан болар, Армения еліне барып нәпақа табатын мигранттардың 40 пайызы ол елдегі заңның тым қаталдығын айтып шағынса, Молдова еліндегі келімсектердің де 32 пайызы бұл елден «заңы жұмсақ» басқа мемлекетке барып жұмыс істегісі келетінін жасырмайды. Ал Украинадағы мигранттардың – 21 пайызы, Беларусь еліндегілердің 17 пайызы құзырлы орындардың жиі тексеруінен әбден «ығыр» болған. Көршілес Ресей еліндегі мигрант атаулының 14 пайызы Ресейде расизмнің дәуірлеп тұрғанын, осының салдарынан олар кейде еткен еңбектерінің құнын да дұрыс ала алмайтынын ашып айтыпты. Міне, мигранттар өздеріне көрсетілетін қысастықтардың өзге елде жүргенде мықтап орын алатынын айтып, халықаралық институтқа өкпе-наздарын төккен.
Бұл жерде «мигрант та адам баласы ғой» деп жанашырлық танытқың-ақ келеді. Бірақ сол мигранттарға келгенде қазақтың тым қонақжай екенін көріп, тағы да ойланбасқа амалың қалмайды.
Қонақжайлылық немесе алғашқы үштік
Деректерге көз жүгіртсек, мигрантқа қабақ шытпайтындардың тізімінде біз алғашқы үштікті межелеп тұрмыз. Бұл тізім Әзірбайжан, Грузия, Қазақстан, Тәжікстан Түрікменстан, Өзбекстан болып жалғасып кете барады. Осылайша мигрантқа жылы пейіл білдіріп отыратындардың сапында алғашқы үштікті бағындырыппыз. Елімізге енетін мигранттардың басым бөлігі Қазақстан заңдарының аса қатқыл еместігін; елдің экономикалық жағдайы түзеліп келе жатқанын; халықтың да келімсектердің келуіне оншалықты мән беріп жатпағандығын; қазақ жерінде нәпақа табудың анағұрлым табысты екенін сөз етіпті. Осыдан болар, халықаралық зерттеуге қатынасқан мигранттардың 52 пайызы Қазақ жеріне келіп еңбек етіп, отбасын асырап, нанын табуды ыңғайлы әрі табысты санайтындықтарын ашық айтыпты. Ал отандық сарапшылар «бұған біздің құзырлы орындар алаңдауы тиіс. Келімсектерге қонақжайлылық танытудың артында ұлттық қауіпсіздігіміз жатыр» деседі.
Дәурен АРЫН, заңгер:
– 2011 жылғы санақ бойынша Қазақстанда жарты миллионнан астам мигрант жан бағып жүр. Кейбір мекемелер «елімізде алдағы жылдары мигранттар саны 1 миллионға дейін жетеді, қазірде олардың 300 мыңдайы ғана заңды түрде тіркеліп жұмыс істейді», – деді. Бұған қатысты тағы да деректерге жүгінетін болсақ, бүгінде елімізге бір ғана Тәжікстаннан енетін жұмыс күшінің саны 100 мыңнан асып жығылыпты. Сол 100 мың тәжіктің 70 мыңы отандық базарларымызда сауда-саттық жасаумен қаржы табуда. Өзіңіз білесіз, қазақ базарларында кептірілген жеміс-жидек сатып сауда жүргізетін тәжіктердің ай сайынғы таза табысы сауда шығынын есептемегенде, әжептәуір қомақты. Өйткені олардың өнімдерінің бір келісінің құны 1500 теңгеден басталып, 8-10 мың теңгеге дейін жетеді. Ал олардың мемлекетімізге төлер салығы, тигізер пайдасы тіптен мардымсыз екені рас. Сондықтан шеттен келетін мигранттарға еткен еңбегіне байланысты қазынаға салық төлеуді, заңсыз тіркелместен жұмыс істейтін болса, бәленбай сома қаржы айыппұл құюды және оларда денсаулығында кінәраты жоқтығын растайтын құжаттың болуын міндеттеу керек. Бұл заңды әрі қоғамға қауіпсіз болмақ…
Кедей-кепшік деп мүсіркеудің қажеті жоқ
Жалпы, мигранттар мәселесінде мамандардың айтары, мигранттарды кедей, әлеуметтік жағдайы нашар, қорғансыз деп қабылдамауды құлаққағыс жасауда. Пайымдасақ, мамандардың бұлай алаңдауы да негізсіз емес. Мысалы, құқық қорғау органдарының мәліметі бойынша, республика көлемінде жасалатын қылмыс атаулының басым бөлігі осы сырттан келетін жұмыс күшінің ықпалымен болатын көрінеді. Әсіресе Қазақстан территориясы арқылы өтетін транзиттік мигранттар көбіне заңсыз есірткі заттарын немесе жүйкеге әсер ететін заттарды заңсыз сақтау, тасымалдау, жөнелту және улы заттарды тасымалдайтын көрінеді. Бұдан соң сауда мигранттары әртүрлі заттарды, бұйымдарды, киім-кешекті, тағам өнімдерін және заңмен тыйым салған дискілер, тағы басқа заттарды әкеліп саудаға салуда. Олар Қытайдан, Қырғызстаннан, Өзбекстаннан арзан бағаға сапасыз заттарды контрабанда түрінде тасымалдап, табыстарын еселеп жүр. Ең қауіптілігі жағынан мамандар заңсыз жүрген мигранттарды, яғни босқындарды айтады.
Аймара ТІЛЕУКИНА, әлеуметтанушы:
– Менің зерттеулерім бойынша, мигранттар жасаған қылмыстардың үлес салмағы 2007 жылы 1292 қылмысты маңайласа, 2008 жылы – 1593 қылмыс, 2009-2010 жылдары бұл көрсеткіш 1,6 пайызға өскен. Қазіргі күні де бұл көрсеткіште өзіндік өсім бар. Жалпы, мигранттар тарапынан жасалатын қылмыстардың көрсеткіштері де өрлеуде. Олар бірді-екілі қылмыс жасаса да, біз бұған ойлануымыз керек. «Неліктен олар сырттан келіп біздің тыныштығымызды бұзып, қылмысқа жол беруі керек» деген сауал мазалауы қажет. Айта кету керек, біз биылдан бастап мигранттарға қатысты жаңа ережемен жұмыс істеуді жөн көріп отырмыз. Ол ережеде көрсетілгендей, 2013 жылдан бастап елге енетін мигранттардың сауда-саттық саласында жұмыс істеуіне, яғни шағын саудамен айналысуына арнайы шектеу қойылады. Ал бұл ереже толыққанды орындалып жатыр ма? Қазір базарларға барсаңыз, сол сауда мигранттары әлі саудасын жасап жүр. Сонда мұны қалай түсінуге болады? Демек, бізге жаңа ереже емес, мигрантқа қатысты жаңа заң қажет.
Түйін
Мамандар осылайша «мигрантты кедей-кепшік деу орынсыз. Олардың елімізге тигізіп жатқан зияны да баршылық. Оның үстіне табыстары да ауқымды» деседі. Осыған орай «бізге заңды қатайту керек. Ережемен емес, арнайы заңмен жұмыс істегеніміз жөн» дейтіндер де баршылық. Сөйтіп, сарапшыларымыз қолданыстағы заңды қатайтпасақ, бір ғана ережені енгізіп, оны ежіктетіп, ол ережені әр мигранттың санасына жеке-жеке құйсақ та, олардың заңсыздығынан тазара алмайтынымызды баса айтып отыр. Ендеше, заң шығарушы органның құлағына бұл ұсынысты да іліп қоялық. Бәлкім, мигрантты тезге салатын жаңа заң жақын күндері дүниеге келіп қалар.
Автор: Қарлығаш ЗАРЫҚҚАНҚЫЗЫ
http://alashainasy.kz/society/41827/
