Ауыл шаруашылы?ы саласы, ауыл ?мірі, шаруа ?ожалы?тарыны? алар орны мен келешегі туралы,
сондай-а? б?гінгі азы?-т?лік проблемаларын шешу жолдарын іздестіру барысын ?зімізді? таби?атымыз?а, жер-суымыз?а, ата к?сібіміз бен салт-сана болмысымыз?а байланысты ?алай реформалау керектігі жайында ж?не бас?а да кейбір ойларымды «Егемен ?аза?стан» газеті ар?ылы ?алы? о?ырманмен б?ліссем деген ниетпен осы хатымды редакция?а жолдап отырмын.
«Егемен ?аза?станны?» 2012 жыл?ы 10 ?азанда?ы н?мірінде ?останай облысы Жангелдин ауданы ?амысты ауылынан жолда?ан е?бек ардагері К.К?рбозовты? «Не істеу керек?» деген ма?ала-хатын о?и отырып, осы не істеу керек деген с?ра?ты та?ы да ?айталауды ж?н к?ріп отырмын. К.К?рбозов ?з ма?аласында ?азіргі жастарды? ж?мыс істемей, жатып ішер жал?аулы??а ?бден бой алдыр?аны туралы, ойланып та, ?ке ретінде к?йініп те жазады. «?азіргі тепсе темір ?зетін дені сау жастар ж?мыстан ?ашып, ?йде отырып, ?з баласыны? несібесін жеп отыр. Б?ларды жатып ішер жал?аулар демеске амалы? бар ма», депті ол. Ма?алада м?нан бас?а да ауылда?ы біраз м?селелерді ?амты?ан.
Елбасымызды? былтыр?ы «Жалпы?а Орта? Е?бек ?о?амына ?арай 20 ?адам» деген ма?аласы саналы адам?а, жалпы ?аза? ж?ртына ой сал?аны ха?. ?рине, е?бек адамны? б?л д?ниеде ат?ар?ан ?міріні? ?лшемі десе бол?андай. Ал сол е?бекті ?лшейтін, ба?алайтын, саралайтын, саралап ?ділін шы?аратын ?ділетті ?о?ам болуы керек. Ислам дінінде «е?бек бар жерде – иман бар, иман бар жерде – барлы? жа?сылы?, ж?ма? бар» дейді. Біра? ?кінішке орай, осы ?сиеттер б?гінгі ?рпа?ты? бойында кемшін. ?йтпесе, жал?аулы?, арамтама?ты?, маск?немдік, наша?орлы?, бірін-бірі алдау, ?зіні? ел-ж?ртын тонап, шетел асу сия?ты имансызды? ?айдан шы?ып жатыр?
К.К?рбозов мырза да айналып келгенде осындай кертартпа мінездерді? ?аза? бойын жаулап бара жат?анын айтып отыр. ?азір б?рын?ы ?аза? жо?. Б?гінгі ?аза? ?з малын ?зі ба?уды ?ойды. Оны? бейнетіне шыдамайды, оны ар санайды. К?бісі азын-аула? малдарын елден ?аш?ан-пыс?ан сырт адамдарына ба?тырып ?лек.
М?нан б?рын да мен ?зімізді? жергілікті газетіміз «Сарыар?а?а» б?гінгі ауыл жа?дайы ала?датады, о?ан ?оса су жетпей жат?ан жерлерде Кененбай то?аны сол жерді? т?р?ындарына ?айтарылуы керек деген ма?алалар жарияла?ан едім. Біра? о?ан тиісті органдардан еш?андай жауап бол?ан жо?. Ал т?птеп келгенде, К.К?рбозовты? айтып отыр?андары да, мені? жазып жат?андарым да бізді? жеке басымызды? шаруасы емес, б?л – б?кіл ?аза? ?о?амыны? м?селесі. Бізді? жанай?айымызды? бар ма?саты – кешегі Ке?ес ?кіметі кезінде б?кіл Ода?ты ауылшаруашылы? ?німдерімен ?амтамасыз еткен алып аграрлы ел ?аза?станны? б?рын?ы жа?дайын ?алпына келтіруге кішкентай да болса а?ыл-ке?ес, ?лес ?осу. Б?л ретте біз ауыл шаруашылы?ымызды мына к?рші ?ытай мемлекеті сия?ты ?з жер-су, таби?атымыз?а, адами ?алыптас?ан болмысымыз?а, ?дет-??рпымыз?а лайы?ты реформалау?а тиіспіз. Со?ан байланысты б?ріміз бірігіп, а?ыл-ой ?осып, іс-т?жірибе алмасып, ?ылыми ж?мыстарды пайдаланып ж?мыс ат?аруымыз ?ажет.
«Егемен ?аза?стан» газетіні? тілшісі Н?зира Ж?рімбетова ?арындасымыз та?ы да сол ?останай облысы Ключевой ауылынан жаз?ан «Керемет» (2012 жыл, 24 ?азан) деген ма?аласында кешегі ж?ріп ?ткен жолдан айныма?ан, адаспа?ан ?ркенді шаруа ?ожалы?ы жайында жазыпты. Ма?ала кейіпкері ??см?рын жеріндегі ?озыбай Омаровтарды? отбасы сол жердегі ?аза?ты? а?бас сиырыны? т??ымын шы?аратын асыл т??ымды мал зауытын таратпай, ?стап ?ал?ан. Ал Омаровтарды? ?азіргі к?ні сол жерді? т?р?ындарына, хал?ына к?рсетіп жат?ан ?ызметтері расында керемет десе – керемет. Неге бас?а шаруалар осылардан ?лгі алмас?а? Неге сол жетістіктерімізді мойындамас?а?! Неге шетел, м?хит асып, елді? бюджет ?аражатын шы?ындап ?ша?пен асыл т??ымды мал тасып жатырмыз?! ?зіміздегіні ?лгертуді? орнына, ?згеге а?ша шашып ж?рміз.
Осы ??см?рын жеріндегі асыл т??ымды мал зауыты сия?ты к?сіпорындар б?рын бізді? облыста да к?п бол?ан еді. Кешегі Жез?аз?ан облысында «Баты?» ?аза?ты? а?бас асыл т??ымы, ?ара?анды облысында «?ырды? ?ызыл сиыры», ?.Мы?баев атында?ы с?тті «Просторенский» асыл т??ымы, етті, с?тті м?йізсіз то?ал сарыала сиырларды? т??ымдары да керемет еді ?ой. Сол уа?ыттарда ешкім жанашымасты? танытып, асыл т??ымды аталы? б??аларды сойып, еттерін базар?а шы?арды. Б?л облыста сиырмен ?оса ?ой шаруашылы?ы, «Же?іс», «Сарысу» асыл т??ымды ?ой зауыттары ж?мыс істеп еді. Олар б?гінде жо?. Б?ларды? б?рі шетелден ?келгендердей емес, ?зіні? жеріне, ауа райына, ма?айында?ы адамдар?а, ?стау ?діс-т?сілдері мен жем-суына ?йренген малдар. ?азіргі шетелге ж?мсалып жат?ан а?шаларды осы ?з ішіміздегі зауыттарды ?алпына келтіруге ж?мса?анда, ендігі ?з ?німдерін бере бастайтын еді. Б?лар да ?з кезінде талай сына?тан ?ткен, жетілген, ?німдерін жоспарлы т?рде берген малдар болатын.
Бізді? ауданымыз кешегі Жез?аз?ан облысыны? к?леміндегі екі Жезді ж?не ?лытау аудандарынан бірігіп, б?гінде ?лытау ауданы болып отыр. Б?л аудан ш?л, ш?лейт айма?тар?а жатады. Б?рын б?л екі аудан к?лемінде 15 ке?шар ж?не олар?а к?мекші ?осал?ы жиырма ша?ты мемлекеттік мекеме бол?ан. Кешегі ?лкен аграрлы екі ауданнан ??рал?ан ?азіргі ?лытау ауданын б?гінде аграрлы аудан деп атауды? ?зі ?иын. ?азір о?ай ?діспен туризмді дамыту керек дегенді тауып алды?. Бізді? ?ысымыз ?атты, жазымыз ?ыс?а. Бас?а елдердегідей, бас?а жерлердегідей шал?ып жат?ан к?ліміз, жыл бойы сар?ырап а?ып жат?ан ?зен-суымыз, жай?алып т?р?ан шырша, ?ара?айымыз, к?л бетінде ж?зген а??у-?азымыз жо?. ?йтеуір ?рбір тасымызда тарих бар деумен ма?танамыз. Сырттан кісі келсе бар к?рсеткеніміз – Алаша хан, Жошы хан мазарлары. Ал айта берсек, б?ларды? ?зі мо??олдар, Шы??ыс ханны? т??ымдары. Бізге азатты? алып берген, б?гінгідей егемендікке ?ол жеткізген ?з т?л?аларымыз болса бір с?рі. Б?л мазарларды ?стап т?ру ?шін де ?аншама ?аражат ж?мсалып жатыр. Ал кешегі со?ыс жылдарында жау?а ?ал?ан бол?ан марганец рудасын ?ндіріп, танк, со?ыс техникаларын шы?ару?а шикізат тауып берген Жезді ?алашы?ы б?гіндері бос т?р. Міне, осы жерге мына ма?айда шашылып жат?ан шаруа ?ожалы?тарыны? ж?н-терісін ??дейтін цехтар салуын с?ра?анда о?ан ??ла? ас?ан ?кім бол?ан жо?. ?азір осы аудан к?лемінде бытырап жат?ан 856 шаруа ?ожалы?ы бар. Ал оларда ?ндіріс кешені, не ?лкен ауылшаруашылы? саласыны? с?т ?ндіру, сауын кешені, ет ??деу цехтары, к?к?ніс жылыжайлары, е? ??ры?анда, мал?а жемазы? дайындау цехтары жо?ты? ?асы.
Б?л ауданда жазда су, ?ыста ш?п тапшы. Жылдан-жыл?а су к?здері де азайып, шабынды? жерлерді? ?рісі тарылып келеді. ?ткен ?араша айында бір байлам ш?п 500-600 те?геге к?теріліп кетті. Жездідегі базарда азы?-т?лікті? ба?алары етті? келісі – 1500 те?ге, 1 литр с?т – 200-250, картоп – 80, бір б?лке нан 65 те?ге. Ал 1 тонна к?мір – 9 мы? те?ге, б?л ?ткен жылы 7 мы? еді. Міне, осылайша жылдан-жыл?а ?ымбаттауда. Мал?а беретін жем, кебекті? 20 келісі 750 те?ге. Мал азы?ы ?ымбатта?ан сайын ?азір ?ала, ауыл т?р?ындары, кейбір шаруа ?ожалы?тары мал басын азайтып, ?ыс?артуда.
?азір ауылдар?а деген к?з?арас б?рын?ыдай емес, ?ам?орлы? бар. ?аншама ?аражат б?лініп жатыр. Біра? осы азы?-т?лік ба?асы неге т?мендемейді, неге т?ра?танбайды? Неге ?нім к?беймейді? Міне, осы с?ра??а келгенде б?ріміз де айналып ?тіп, т?лкі б?ла??а салынамыз. ?азір, ??дай?а ш?кір, бас?а салалар елімізде ?сіп, ?ркендеп жатыр. Біраз жетістіктерге ?ол жеткіздік. Біра? д?л осы ауыл шаруашылы?ы саласында солт?стік облыстардан бас?а жерлерде ал?а жылжу жо?. Кейбір аудандарда дала бос ?алды. Ауыл ?лі к?шіп жатыр. Неге б?лай? Осы м?селелерді шешуді? жолын кім іздеп, то?тау салады?
Т?уелсіздікті? ал?аш?ы жылдарында абдырап ?ал?ан ауылдар кім-к?рінгенні? ?олында кетіп, ту-талапай болды. Б?зды?, ?иратты?, таратты?. Осыны? б?рін к?збен к?ріп, бастан ?ткіздік. ?мір деген спираль сия?ты дамиды дейді екен к?нек?здер. Ендеше, ?ткенге к?з ж?гіртіп, кеше не істедік, енді не істеуіміз керек, я?ни кешегіден не аламыз, о?ан б?гінгіден не ?осамыз деген а?ыл-то?там?а келу керек. Б?л та?ырыпта республика к?лемінде ?лкен ?ылыми-т?жірибелік конференция ?ткізіп, б?л іске ?лкен талдау жасалу керек деп ойлаймын. Ауыл шаруашылы?ы саласына б?гінгі ?ылым мен білімні? жетістіктерін пайдаланып, б?рын?ы ?з т?жірибемізге с?йене отырып, м?селені шешуді? д?рыс жолын б?кіл ел болып, ж?рт болып ?арастыру?а тиіспіз. Б?гіндері ?р жерден айтылып жат?ан осы саланы? жа?алы?тарын, патриоттарды? ойларын ?ылыми іс-т?жірибелік сараптамалардан ?ткізіп, олармен санасу ?ажет. ?азір елімізде ж?мыс істеп жат?ан кен, ?азба саласында?ы м?най, газ алпауыттарын осы сала?а ?атыстырып, мемлекет тарапынан ірілендірілген ?лкен ауылшаруашылы? кешендерін, осы саланы? ?ылыми орындарын, мал зауыттарын жетілдіріп, елімізді аграрлы держава?а ?айта айналдыру?а тиіспіз. О?ан бізде барлы? м?мкіндік бар.
?адыр ??ЛАХМЕТ,
е?бек ардагері, Б?кілода?ты?
ауыл шаруашылы?ы к?рмесіні?
екі д?ркін же?імпазы.
?ара?анды облысы,
?лытау ауданы
http://www.egemen.kz/
