М.Әуезов атындағы қазақ мемлекеттік академиялық драма театрында жазушы-драматург Рахымжан Отарбаевтың туындысының желісіне құрылған «Бейбарыс сұлтан» спектаклінің тұсауы кесілді.
Ұлы қазақ даласынан шыққан, Мысыр елін әділ басқарған әмірші жайлы туындыны көркемдеп сахнаға шығарған режиссер – Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, профессор Ю.Ханинга-Бекназар.
Спектакльде Бейбарыстың құлдан – қолбасшыға, қолбасшыдан – ел басы дәрежесіне қалай көтерілгендігі, сол аралықтағы келеңсіздіктер мен кедергілер түгел көрініс табады. Осындай биіктерге көтеріліп, билік еткен әміршінің көңілі жайсыз. Оның көңіл көзінен сонау бала кезде есінде қалып қойған туған жердің елесі кетпейді. Жүрегін сағыныш сыздатқан әмірші киелі туған топырағында өскен жусан иісін сағынады. Иә, Бейбарыс сұлтан қарапайым жусан иісін аңсаса, оның жанындағы достары атақ-даңққа құмар.
Адамның баққа жетем деп таққа таласатыны, қызғаныштан пайда болатын сатқындыққа бой алдырып жататыны оның нәпсі алдындағы әлсіздігін байқатады. Бейбарыстың батыр, ержүрек достары Құтіз бен Қалауын осындай әлсіздікке бой алдырады. Иә, олар «өзге елде сұлтан болғанша, өз еліңде ұлтан бол» деген қанатты сөздің қадірін дәл Бейбарыс сұлтандай түсіне қоймайды. Солайша тақ таласы өліммен аяқталады. Ал Бейбарыс болса, қол жеткізген тақтан бас тартып, ат басын атамекеніне қарай бұрады.
Қойылымда Бекжан Тұрыс, Азамат Сатыбалды, Бақтияр Қожа, Бауыржан Қаптағай, Дария Жүсіп, Еркебұлан Дайыров сынды әкем театрдың белді актерлері бой көрсетті. Әсіресе, жағымсыз кейіпкер Хуанның рөлін сомдаған Бекжан Тұрыстың ойыны көпшілік көңілінен шықты. Сонымен қатар спектакльдің қоюшы суретшісі, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Есенгелді Тұяқовтың жұмысына көз сүйсініп, көңіл тояды.
Бейбарыс сұлтан өмірінің өткелдері ойнақы декорациямен ғана бейнеленіп қоймай, би арқылы баяндалды. Яғни ескі замандарда ел билеген сұлтан, сахнада би де билейді. Мысыр жерінде жүргізілген сұрапыл соғысты, жекпе-жек арпалыстарды, Бейбарыс пен Тәжі Бақыттың бір-біріне деген құштарлық сезімін режиссер бимен көрсетуді жөн деп тапқан. Сезім демекші, біз адуынды қолбасшының ғашықтық сезімдерге тез бой алдырып, сүйіктісінің алдында әлсіздік танытуын түсіне алмадық. Бұл орайда әміршінің туған жерге деген сағынышынан гөрі Тәжі Бақытқа деген ынтызарлығы басым шыққан секілді. Бірақ не десек те, бүгінгі күннің сұранысы сол емес пе? Басымдық – махаббатқа берілуі тиіс.
Рахымжан ОТАРБАЕВ, жазушы-драматург:
– Негізінен, мен спектакль дайындалып жатқанда режиссердің жұмысына араласпаймын. Өйткені көп жағдайда автор мен режиссердің көркемдік шешімі үйлеспей жатады. Оның үстіне шығармашылық адамының «мынаны былай істе, былай қыл» деп мазасын алғанды жөн санамаймын. Кім де болса еркін жұмыс істегенді қалайды. Сол себепті де кітаптағы кейіпкер мен сахнадағы кейіпкер арасында ерекшелік пайда болып жатады. Осы орайда, мен сахнадағы оқиға мен кейіпкерлерден бірталай айырмашылықты байқап қалдым. Біріншісі, менің туындымда Бейбарыс туған жеріне оралмай жолда қайтыс болады. Ал қойылымда өздеріңіз көргендей әмірші арманы орындалады. Екінші ерекшелік – сахнада Бейбарыс пен Тәжі Бақыт арасындағы махаббат бірінші планға шыққан. Ал негізінен, Бейбарыс сұлтан мықты қолбасшы, әмірші болған. Сол себепті де оның дәл сахна көрсеткендей бұл сезімдерге оңай беріле қоймағаны анық. Бірақ бұл режиссердің шешімі. Көрерменге, әсіресе, жас көрерменге ненің қажет екенін театрда жүрген жандар жақсы біледі. Негізінен, ұжым жұмысы көңілімнен толықтай шықты. Олардың талмай еңбектенгенін актерлердің шебер ойынынан, декорацияның ойнақылығынан-ақ байқауға болады. Әсіресе, ұрыстарды бимен көрсетуін режиссердің ұтымды шешімі деп білемін.
Сабина ЗӘКІРЖАНҚЫЗЫ
