Абай ОМАРОВ (коллаж)
Ауыл шаруашылығы айналымындағы жер телімдерін түгендеу жұмыстарының бірінші кезеңі аяқталды. Осының өзі-ақ иен байлықтың біразы иесіз, еш кәдеге жаратылмай текке жатқанын анықтап берді.
Қазақстан Республикасының аумағы 272,49 миллион гектар болса, соның 222,24 миллион гектары ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер екен. Мұның 29,41 миллион гектары – егістік, 0,12 миллион гектары – көпжылдық екпе шөптер, 5,16 миллион гектары – шабындық, 187,55 миллион гектары – жайылымдық жерлер. Солай бола тұра, осынша жердің, яғни ауыл шаруашылығы мақсатындағы жалпы жер көлемінің тек 4 пайызы немесе 91 миллион гектары ғана ауыл шаруашылығы айналымына тартылған. Үкімет отырысында осы ауыл шаруашылығы жерлерін түгендеу жұмыстарының бірінші кезеңінің қорытындылары туралы баяндаған өңірлік даму министрінің бірінші орынбасары Қайырбек Өскенбаевтың айтуынша, мұндағы діттеген мақсат – жер телімдерінің ресми есептік деректерге сәйкестігін тексеру, сондай-ақ олардың қазіргі жағдайын зерделеу және тиімді пайдалану бойынша ұсыныстар әзірлеу.
Жалпы, түгенделетін жер көлемі мен жүргізілетін жұмыс ауқымы орасан болғандықтан, Үкімет бұл шаруаны үш жылға (2012, 2013, 2014) бөліп атқаруды жөн көрген. Соған орай, 2012 жылы жер түгендеу ісі 31 миллион гектардан астам аумақта жүргізіліп, Алматы мен Астана қалаларын қоспағанда, барлық өңір аумағының үштен бір бөлігін қамтыпты. Нәтижесінде аграрлық секторда жұмыс істейтін шаруашылық субъектілерінің санындағы айырмашылық олардың атаулары мен шаруашылық нысандарының өзгеруіне байланысты деректерге, тиесілі жер учаскелерін пайдаланбауға, ал пайдаланыстағы жер көлемдерінің есептік мәліметтерге сәйкеспеуіне, суару желілерінің техникалық жағдайы мен жайылымдықтарды суландыруға байланысты таяқ ұшын тікелей жергілікті әкімдіктерге тірейтін көптеген мәселе «су бетіне» шыққан.
.jpg)
Мансұр ХАМИТ (фото)
Бұл ретте санға жүгінсек, пайдаланылмай отырған ауылшаруашылық алқаптары 3 миллион гектарға жуық алаңда анықталса, соның шамамен 400 мың гектардан астамы егістік санатындағы жерлер екен.
«Пайдаланылмай жатқан жертелімдерінің 50 пайыздан астамы, бұл шамамен 1,5 миллион гектар, шаруа қожалығын жүргізуге арнап берілген. Соның 407,3 мың гектары – егістік жерлер санатында», – деп нақтылайды Қ.Өскенбаев. Демек, осыншама жер пайдаланылмай жатқандықтан, не иесіне, не мемлекетке бақыр тиын табыс әкеліп жатқан жоқ деуге болады. Әрине, мұның түрлі себебі де бар екені анық. Мысалы, осы 400 мың гектардың тең жартысына жуығы өнімділігі төмен жер саналады. Бұл тұста судың, яғни су көздері мен суландыру жүйелерінің жеткіліксіздігін де басты проблемалардың бірі ретінде айтуға болады.
Дей тұрғанмен, жердің пайдаланылмай жатуының тағы бір себебі оның иесіз қалуымен де байланысты сияқты. Өйткені осы түгендеу барысында жұмыс істеп тұрған шаруа, фермерлік қожалықтардың нақты саны мен ресми тіркеудегі мәліметтердің сәйкеспеуі әсіресе Оңтүстік Қазақстан және Алматы облыстарында айтарлықтай көп анықталған.
Әкімдер өз аумағындағы шаруа қожалықтарының нақты санын білмейді
Мұны Қайырбек Өскенбаев аталған өңірлерде ұсақ шаруа қожалықтарының көптігімен түсіндіргенімен, Үкімет басшысы Серік Ахметов бар гәп жергілікті билік органдарында жатқанын қадап айтты. «Өңірлік даму министрлігінің ақпараты бойынша, Алматы облысында 18510 шаруа-фермерлік қожалық бар. Бірақ түгендеудің бірінші кезеңінің өзі-ақ айырма алшақтығы 2 мыңға таяйтынын көрсетті. Сонда статистика қалай жұмыс істейді? Әкімдер не істеп отыр? Іс жүзінде 1800-ге жуық шаруа қожалығы қағазда болғанымен, санда жоқ. Олардың атында жертелімдері бар. Егер өз аумағында нақты қанша шаруа қожалығы барын білмесе, әкімдер қалай жұмыс істеп отыр? Есепке алуды бақылау жоқ. Түгендеудің екінші кезеңі тағы қаншасын анықтайды?» – деп сауал тастаған Серік Нығметұлы әкімдердің жауапсыздығына қатты түйілді.
Жердің әр гектары әкімнің есебінде болуы тиіс
Жертелімдерін түгендеу барысында анықталған, пайдаланылмай жатқан егістік жердің ең көбі Солтүстік Қазақстан облысында екен. Үкімет басшысы облыс әкімі Самат Ескендіровке: «Сіздің облыс бойынша пайдаланылмай жатқан егістік алқаптың ең көп көлемі анықталып отыр. 100 мың гектардан асады. Не істемексіздер?» – деген сауал тастаған еді.
Облыс әкімі 102 мың гектардың 52 мың гектары оны пайдаланбаған субъектілермен жұмыстан кейін биыл айналымға қосылып жатқанын, ал 40 мың гектар жер мәжбүрлік жолмен қайтарылатынын және 2 мың гектар иесіз жерлер есебіне алынғанын мәлімдеді. Алайда ол жерлердің артында заңды тұлғалар тұрғандықтан, 50 мың гектарды ауыл шаруашылығы айналымына қоса салу оңай болмайтынын, олармен соттасудың өзіне жылдар кететінін еске салған Үкімет басшысы заңнамалық-ұйымдастырушылық жұмыстарына жіті болу қажеттігін тапсырды. «Бұл – жалғыз Солтүстік Қазақстанға ғана емес, бүкіл облыстарға қатысты мәселе. Ауыл шаруашылығы басты салалардың бірі болып саналатын аймақтарда жердің әр гектары әкімнің есебінде болуы тиіс! Бұл әсіресе өсімдік шаруашылығын әртараптандыру міндеті қойылып отырғанда аса маңызды», – деп атап көрсетті.
Құдықтың да қамын ойлаған жөн
Суару жүйелерінің де техникалық жағдайы мәз емес. Бүгінгі күнде өңірлердегі суару жүйесінің тозуы 70-80 пайызға жеткен. Яғни бұл мәселемен іс жүзінде ешкім айналыспай отыр. «Бізде есепке алынған құдықтардың саны шамамен 4 мың. Олардың 70 пайызы тозған (бітелген). Бұл дегеніміз мал шаруашылығы үшін қажет қой. Құбырлы құдықтардың саны кезінде 4 мыңнан асатын. Қазір соның небәрі 12 пайызы ғана пайдаланылады. Ашық су көздері мен бұлақтар тағысын тағылар туралы айтпай-ақ қояйын. Іс жүзінде өңірлерде бұл мәселемен ешкім айналысып отырған жоқ», – дейді Үкімет басшысы. Қайта жаңғыртуды қажет ететін суландыру жүйелеріндегі орташа тозу 75 пайыздан асатынына тоқталған С.Ахметов: «Сондықтан түгендеудің бірінші кезеңі аяқталысымен Өңірлік даму министрлігі және Ауыл шаруашылығы министрлігі салалық және өңірлік бағдарламалар әзірлеуді бастауы тиіс», – деген тапсырмасын да берді.
Ал, жалпы, ауыл шаруашылы жерлерін түгендеу ісіне қатысты Премьер-министр Өңірлік даму министрлігіне бұған дейін жіберілген қателіктерді ескере отырып, екінші кезеңнің дайындығына кірісуді және әкімдерге жертелімдері мен шаруа қожалықтарының санына байланысты сәйкессіздіктерді жоюды тапсырды.
Автор: Айбын БАҚЫТҰЛЫ
http://alashainasy.kz/main/41835/
