90-жылдары «журналистика әйелге қол емес» деген пікір бар еді. «Бүгінде төртінші билік атанған журналистика саласы нәзіктеніп барады» деп сын айтушылар көбейді. БАҚ-тың барлық саласында нәзік жандылардың саны басым. Телевизия, радио, баспасөзде әйелдің өзіндік қолтаңбасы бар. Гүл-көктемнің алғашқы мерекесінде журналистикадағы әйелдің, қыз-келіншектердің рөлі мен орны жайында бірер сауалды баршамызға танымал, жаны нәзік, жүрегі мөлдір тележүргізуші Гүлмира Дайрабайға жолдап көрдік.
– Кезінде «журналистика әйелге қол емес» деуші еді. Қазір журналистика тым нәзіктеніп барады деген пікірлерді жиі естиміз. Жалпы, мұндай тенденцияға қалай қарайсыз?
– «Әйел заты көп жүрген орта нәзіктеніп кетеді» деген сыңаржақ пікірден аулақпын. Қыздар жүрген жерде ер адамдар да ұқыптылыққа ден қойып, жұмысқа деген жауапкершілігін арттыра түседі. «Жігіт қыздың көзіне түсемін деп ойын түзейді, қыз жігіттің көзіне түсемін деп бойын түзейді» деген нақыл осы ойымызбен үндесетін сияқты. Жалпы, бүкіл ер-азаматтар атынан ақиық ақынымыз Мұқағалидың өзі-ақ айтып кетті емес пе:
Әйелдерді еркектерден көп дейді,
Ойбай, ойбай, бола берсін көп мейлі.
Әйел деген әдемі ғой, әдемі,
Әдемілік бізге көптік етпейді».
Сондықтан журналистикада қыздар көп болса, несі айып?!
– Журналистиканың нәзіктенуі оның дамуына қалай әсер етеді?
– Журналистика нәзіктенгеннен дамымай қалмайды. Ақпарат – заман ағымынан бір елі қалмайтын өзгеше сарын. Сондықтан бұқаралық ақпарат құралдары «сен әйел, сен еркексің» деп адамды жікке бөліп тастамайды. Журналистика әрбір жаңа буынның білім-білігіне қарай дамиды. Жаңалық халыққа неғұрлым тез әрі дұрыс жеткен сайын, оның дамуы да ілгерілей түседі. Демек, ол – «нәзіктенетін» құрылым емес, керісінше, әрбір толқынмен өткірленіп, қырлана түсетін, дамып, түрлене түсетін сала.
– Жаны нәзік әйелдің қызығы да, шыжығы да, қиыншылығы да мол журналистика мамандығын таңдауына не түрткі болады деп ойлайсыз?
– Мамандық таңдауға келгенде, әр адам, ең алдымен, өзінің қарым-қабілетін ескереді. Содан кейін алдыңғы буынға еліктейді. Көкейіне «шіркін, мен осы кісідей болсам ғой, мен де осындай салада қызмет атқарсам ғой» деген арман ұялайды. Қыздар журналист болғысы келсе, демек, олардың да қоғамда айтар ойы бар, халқына қызмет еткісі келетін ниеті бар деген сөз. Бұл мамандықты таңдауға итермелейтін емес, қызықтыратын сиқыр күш бар.
– Өзіңіз бұл салаға қалай келдіңіз? Әкеңіз белгілі этнограф, журналист Тынышбек Дайрабай, әпкеңіз де журналист. Бәлкім, бұл қанмен келген кәсіп шығар?
– Солай деуге де болатын шығар. Әкем Тынышбек биыл 70 жасқа толды. Өзінің еңбекқорлығы, білімділігінің арқасында бізге үлкен тәрбие берді. «Ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілерсің» дегендей, журналист болуға қызығушылығым оянса, демек, ата-анамның қосқан үлесі зор болғандығы. Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінің тарих факультетінде оқыдым. Әйтсе де, бір бүйрегім журналистикаға бұрып тұратын. Сол университет қабырғасында жүріп-ақ тележүргізуші болуға ұмтылып, бағымды сынап көрдім. Осылайша «Қазақстан» Ұлттық арнасындағы «Таңшолпан» бағдарламасының кастингінен сүрінбей өттім. Тележурналистикаға деген даңғыл жолым осылай ашылды.
– «Қазақстан» Ұлттық арнасының таңғы бағдарламалар шығармашылық ұжымының жетекшісісіз. Қоластыңызда ер-азаматтар да бар. Ер-азаматтарды басқару қиын емес пе?
– Оның қиындығы да, қызығы да таразы басында тең тұрады. «Таңшолпанның» жігіттері білімділігімен қатар, ізетті. Айтқаныңды екі еткізбей, жұмысына жауапкершілікпен қарап, тұшымды дүниелер жасауды мақсат тұтады. Қызметке адалдықтары өз алдына. Үлкенді сыйлап, кішіні құрметтеп жүрген ер-азаматтарымыз барда, жұмыстың алға баспауы мүмкін емес.
– Шерағаңның «журналистің жегені жантақ, арқалағаны алтын» деген сөзі бар. Журналистиканың қиын сала екенін осыдан-ақ аңғаруға болар. Ал сіз үшін мамандығыңыздың зияны немесе пайдасы қандай?
– Зияны бар деп айта алмаймын. Шыңға шығарған да, мені халыққа танымал еткен де осы сала. Журналистика арқылы ел таныдым, жер көрдім. Әлі де білгенімнен білмегенім көп. Ең бастысы, журналистика маған ізденуді, халықпен бірге болуды үйретті.
– Жасыратыны жоқ, әріптес әпке-сіңлілеріңіздің арасында «кәсібім ашықтықты, еркіндікті талап етеді» деп, анайы қылық көрсетіп, әдепсіз сюжет жасап, экран алдында шектен шығатындары да бар. Қазақ журналистикасында жүрген қыз балалардың мұндай қылығы сізге қандай ой салады?
– Қандай бағдарлама дайындасақ та, біз ұлттық менталитетімізді ескеруіміз қажет. Анайы қылық, әдепсіз сюжет жасап, халықтың сүйіспеншілігіне бөлену мүмкін емес. Кім мінезсіз емес?! Пенде болған соң бәрімізде мінез бар. Егер сол мінездің жаман жақтарын қызметімізде пайдаланып, асыра сілтейтін болсақ, рухани азғындауымыз деп білемін. Сондықтан өзімнің жанымдағы әріптестеріме ондай өрескел қателіктерден бойын аулақ ұстауға бағыт беріп отырамын.
– «Қазақстан» Ұлттық арнасындағы «Сіз танитын» бағдарламасы арқылы елге танымал азаматтардың беймәлім қырын көрерменге паш етесіз. Ал журналист Гүлмира Дайрабайдың біз танымайтын қандай қыры бар? Өмірде қандай адамсыз?
– Жақында бір әріптесім келіп: «ішіңізден үш жануардың атын ойлаңызшы» деді. Ойыма сап ете қалғаны арыстан, қасқыр, жылқы болды. Бұл психологиялық тестің жауабы бойынша, мен «арыстан» болғым келеді екен, ал жұрт мені «қасқыр» деп ойлайды, ал шын мәнінде, мен «жылқы» екенмін. Жылқы қазақ халқында төзімді, текті жануар ғой. Сонымен қатар өте сергек те. Жалпы, қоғамдағы түрлі жайттарға, жаңалыққа сергек қарайтыным рас. Сондықтан бұл психологиялық тесті іштей өзім де мақұлдадым.
– Әйелдің негізгі міндеті – дүние-ге ұрпақ әкеліп, баласына жақсы тәрбие беру. Әр журналистің де өзінің алдына қойған міндеті мен мақсаты болатыны айқын. Жалпы, журналист ретінде, әйел ретінде алға қойған мақсаттарыңызға қол жеткіздіңіз бе?
– Қызметте жылдық жоспар, жылдық мақсат болады ғой. Сол сияқты менде бір мақсатым орындалған соң, екіншісі пайда болады. Бір арманыма қол жеткізсем, екіншісі төбе көрсетеді. Арман да көкжиек іспеттес. Оның шегі жоқ. Отбасында да солай. Аяулы жар, бақытты анамын. Дүниеге бала әкелу мақсатым еді, оған жеттім, енді сол үш ұлымды өсіріп, өз тұғырына қондырсақ деген тәтті арман оянды. Одан соң немере, шөбере сүйсем деген арман тағы жалғаспай ма?!
– Әйел бақыты деген тіркесті әрқайсымыз әрқилы түсінеміз. Біреу үшін әйел бақыты байлық пен мансапта болса, біреу үшін отбасы, ошақ қасындағы жылулықта. Ал сіз үшін әйел бақыты деген не?
– Әйел бақыты дегеніміз – отбасының ауызбіршілігі, береке-бірлігі, өзара түсіністігі. Әйелдің қабағына кірбің түспегені – нағыз бақыттың белгісі.
– Қоғамның бір мүшесі ретінде, әйел, ана ретінде Гүлмира Дайрабайды қыз-келіншектерге қатысты қандай ой мазалайды?
– Қазір үйленбей жатып ажырасатын жастарымыз көбейді. Мұның бір ұшы әлеуметтік жағдайға келіп тіреледі. Баспананың жоқтығы да әсер етеді. Мені алаңдататын мәселе – осы. Шынының қалпына келмейтіні сияқты, отбасына сызат түскен соң, оны қайта жамау мүмкін емес. Ер-азаматтарымыз қыз-келіншектерімізді бағаласа, аяласа екен деймін.
– Көктем – жаңару мен жаңғырудың мезгілі. Дәл осы кезде телеарналар тың жобаларын ұсынады. Сізден қандай жаңалық күтеміз?
– «Қазақстан» Ұлттық арнасындағы бағдарламалар тақырыбы сан алуан. Жаңа маусымда Ұлттық арна
да тың жобалар ұсынып, көрерменін қуантатынына сенімім мол. Оның ішінде әйелдер қауымына арналған жобалар да болады. Сондықтан көрерменмен қауышар күн алыс емес.
– 8 наурыз – Халықаралық әйелдер күнінде ақ жаулықты аналарға, әдемі әпкелерге, ізетті сіңлілеріңізге айтар жылы лебізіңіз бен әдемі тілегіңіз?
– Еліміздің бүкіл қыз-келіншектерін айтулы мерекесімен шын жүректен құттықтаймын. Аяулы әжелер, қымбатты аналар, сымбатты арулар, мерекелеріңізбен. Жанарларыңыз нұрға, құшақтарыңыз гүлге толсын. Өмірге деген махаббаттарыңыз асқақтай берсін! Сіздер бақытты болуға лайықсыздар!
– Әңгімеңізге рақмет.
Сұхбаттасқан
Әйгерім БАҚЫТҚЫЗЫ
http://www.aikyn.kz
