АЛТЫНОРДА
Новости

?лтты? ?алыптасуы ана мен бала?а жасал?ан ?ам?орлы?пен ?лшенетінін ?мытпайы?

Болат ХАБИЖАНОВ, медицина ?ылымыны? докторы, профессор:

 

– Елімізді? медицина саласында?ы ?ткір м?селелерді? бірі – ж?регінде іш­тен біткен а?аулары бар балалар, ол­ар­ды? ауруша?ды?ы ж?не ?лім-жітімі болып отыр. Жыл сайын 3000-?а жуы? бала осындай ауыр дертпен туылып, дер кезінде операция жасалмаса, ол­ар­ды? 20-30 пайызы ?ана бір жас?а де­йін аман жетеді екен. Осы а?аулар­ды? жиі болуы, оларды? себептері немен байланысты? 

– И?, б?гінгі та?да м?ндай м?селе бар. М?ны? себебі к?п. Іштен туабітті ж?рек а?ау­лары т??ым?уалаушылы??а, гендік мутация, хромосомалы? абберация ж?не сырт?ы ортаны? жа?ымсыз ?серлеріне байланысты болады. Сырт?ы ортаны? фак­торына радиация, вирусты аурулар, д?рі-д?рмектер мен экологиялы? жа?ым­сыз жа?дайларды жат?ызу?а болады. Адам­ны? ара? ішуі, темекі тартуы секілді факторлар да ??рса?та?ы баланы? ж?рек а?ауымен тууына елеулі ?сер ететіні де б?гінгі та?да ?ылыми т?рде аны?тал?ан. Сонды?тан ?рбір азамат салауатты ?мір салтын ?стан?аны абзал. ??рса?та?ы ша­ра­наны? дені сау болып туылуында ата-ана денсаулы?ыны? д?рыс болуымен ?атар, оларды? жа?ымсыз ?деттерден бо­йын аула? ?стауы да аса ма?ызды. Б?дан да бас?а, с?билерді? ж?рек ауруымен туылуыны? т?рлі ашылма?ан полигенді-к?пфакторлы себептері де бар. Б?гінгі жа?­дайда м?ны? б?рі жан-жа?ты зертте­лу­де. ?рине, б?л – д?ниені? есігін ашпай жатып бала ж?регіні? дімк?с болуы н?рес­те денсаулы?ына ?лкен н??сан. Дегенмен сіз келтіріп отыр?ан статистика?а ?арап м?­ны бізді? елімізде ?ана к?п деуге бол­майды. ?йткені д?ниеж?зіндегі бас?а ел­дер­мен салыстыр?анда, дамы?ан елдерді? ?зінде де н?рестелерді? ж?рек ауруымен туылуы бізді? елдегідей де?гейде кез­деседі. ?лем бойынша тірі ту?ан 1000 ба­ланы? сегіз-оны, я?ни ж?птап айт?анда, 1 па­йызы ж?рек а?ауымен д?ниеге келеді екен.

Айта кетер жайт – б?рын ж?рек а?а­уы­мен туылатын бала?а операция жасау ?шін о?ан ед?уір салма? ?осылуын, оны? т?рт-бес жас?а толуын к?тетін. Ал оларды? елеулі б?лігіні? бір жас?а толмай жатып, я?ни операция?а жетпей ?айтыс болып кетуі елеулі ?айшылы?тар ту?ызатын. ?азір ж?ректегі а?ауды ??рса?та жат­?ан­да-а? аны?тап, диагноз ?ою?а медицинада м?мкіндіктер туды. Ж?рек а?ауы ?те ауыр болса ж?ктілікті то?татуды? немесе туыла салысымен ем-шаралар, ота (операция) жа­сауды? м?мкіндіктері жетілдірілуде. М?­ны? ?зі елімізде кардиохирургия сала­сыны? жа?сы даму ?стінде екенін к?рсе­теді. Негізі, ж?регі ауыратын балалар?а опе­рация не??рлым ертерек жасалса, со??рлым жа?сы н?тиже алу?а болады. Осы?ан сай, елімізді? медицина саласына б?лінетін ?аржыны? к?лемі жыл ?ткен са­йын к?бейіп келеді, ?р ??ірде кар­дио­хи­рургиялы? орталы?тарды? ашылуы – осы­ны? ай?а?ы.


– Мамандар ??рса?та?ы баланы? денсаулы?ын тексеріп, ж?регінде а?а­уы барын аны?тай алады, егер ?о­йыл?ан диагноз ?те нашар болып, ата-анасына іштегі шарананы алып тастау туралы ?сыныс жасай алады деді?із. Маман ретінде б??ан ?алай ?арайсыз?

– Шарана ??рса??а біткеннен кейін бір – ?ш ай арасында оны? а?засында ауыр дерт табылса, ата-анасына оны алып тас­тау туралы ?сыныс айтуына д?рігерді? ???ы­?ы бар. ?з басым м?ндай ?сыныс жа­сау орынды деп санаймын. Тек м?ндай жа?­дайда ??рса?та?ы бала?а диагноз ?оя­тын маман ?те білікті, т?жірибелі болуы ж?не диагноз на?ты болуы тиіс. Ал ж?кті­лік­ті то?тату, не ?алайда н?рестені жеткізіп д?ниеге келтіру м?селесін ата-ана ?здері шешеді.

– Бала кардиологтерін кардиорев­матолог деп айтады, б?лімшелерде, ка­бинеттерде солай деп жазады. Ал сон­да ревматология ауруларыны? ж?­рек-?ан тамыр дерттеріне ?андай жа­?ынды?ы бар? 

– Б?л – жиі ?ойылатын с?ра?. Ке?ес ?кі­меті т?сында, оны? ішінде педиатрияда мамандандырыл?ан салалар б?лек орын ала баста?анда ?уелі ревматология (рев­ма­тизм тектес аурулар) маманды?ы шы?­ты. Одан кейін кардиология маманды?ы ??рылып, ол ревматологиямен бір маман­ды? ретінде бір д?рігерді? ісі болып ашыл­?ан болатын. ?зі?із ?ой?ан с?ра??а жауап – б?л екі маманды?ты?, екі б?лек саланы? ?зара байланысы мол: ревматизм тектес ауруларда буын-с?йектермен ?атар, ж?­рек миокарды, клапандары, ?ан тамырлар ?абыну?а ?шырап, за?ымданады, ж?ре пай­да бол?ан а?аулар, склерозды-фиб­роз­ды ?згерістер орын алады, ал осыны? ?зі – кардиология маманды?ыны? ішіндегі м?селелер екені ай?ын. Бас?аша лабора­то­риялы? ?згерістерді? де жалпылай ?з­ара кездесетін жа?ынды?тары бар. Ал ?а­зір ?лкендер медицинасында?ы сия?ты педиатрияда да б?л маманды?тар бірте-бірте дербес сала болып ?алыптасатын сия?ты. Біра? екінші жа?ы – жалпы прак­ти­ка д?рігері деген сия?ты кардиолог, рев­матологтер енді ауыратын ?лкен кісілер мен балаларды бірге ?арап, бірге емдеп, ба?ылауы м?мкін.

– Ал осы ревматология саласына жа­татын нау?астарды? ерекшеліктері ?андай, балада жиі кездесетін т?рлерін айтса?ыз, оларды? шы?у себептері не­мен байланысты болады? 

– Ревматизм тектес ауруларды? 150-ге жа?ын т?рі бар. Балада жиі кездесетін­дері ?рт?рлі: буын ?абынулары д?некер тіні­ні? ?абынулы? дерттері артериалды ?ан тамырлар ?абынулары, солармен ?оса, с?­йек, шеміршек, сі?ір, б?лшы?ет, шан­дыр­лар ?абынулары. Осыларды? ?ата­рына со??ы кездерде д?некер тініні? дис­плазиялы? патологиясы деген ?лкен син­дром­дар тарауы ?осылды. Б?лар­ды? ішін­де буын, сі?ір, тері босты?ы, созыл­?ыш­ты?ы, оларды? ішіндегі коллаген деген тал­шы?тарды? гендік б?зылыстары жа­тады. О?ан ?оса, ішкі а?заларда да – ж?­рек, ?кпе, ас?азан-ішек, ?т, б?йректерде де ?зіндік даму аномалиялары кездеседі. Б?­рін бір ж?йеге топтаса? – денедегі буын-тірек, ?оз?аушы аппараттарды? ж?не ішкі органдарыны? ?рт?рлі аурулары мен ано­малиялары бала ревматологиясы саласын ??райды.

Оларды? себептері де ?р?илы – т?­?ым­?а – гендерге байланысты, инфек­ция, экологиялы? не психикалы? жа?ымсыз ?серлер, иммунды? ж?йені? босты?ы мен оны? жеке ??рамдарыны? зиянды фак­торлар?а ?арсы т?ру ерекшеліктері. Рев­матологиялы? аурулардан емделу, ол­ар­ды? ас?ыну не ?алды? н?тижелерімен к?рес тек ?ана ревматолог д?рігерді? ісі­мен, ке?есімен істелуі керек. Алдын алу­ды? жолдары да – т??ым?уалаушылы?пен тарайтын ауруды біле ж?ріп, мезгіл-мезгіл тексеріліп т?ру.

– Со??ы кездері еліміздегі бала­лар­ды? денсаулы?ы ж?ніндегі кейбір м?­ліметтер к??ілді ала?датуда. Бала­ларды? 80 пайызыны? тісі сау емес, жалпы, ауруша?ды? к?п, денсаулы? индексі т?мен деген секілді деректер жарияланып жатады. Маман ретінде еліміздегі балаларды? денсаулы?ына ?алай ба?а берер еді?із?

–Рас, еліміздегі бала денсаулы?ына ?а­тысты м?селелер жетерлік. Бала ден­сау­лы?ы ?о?амда?ы ?леуметтік жа?дай?а, ол­ар­ды? ата-аналарыны? табысы мен жеке бас м?дениетіне тікелей ?атысты. Сон­ды?­тан ?р баланы? денсаулы?ы е? алдымен ата-анасына байланысты. М?селен, к?н санап ?сіп келе жат?ан баланы? ??нарлы, сапалы тама?тануы ?те ма?ызды. Оны? дамуын балалар емханалары ?ада?алауы тиіс. Бала а?засы жа?ымсыз факторлар ?серіне сезімтал келеді. Бала?а ?леуметтік жетіспеушілік, ата-ана арасында?ы туын­да­?ан м?се­лелер де ж?йкесіне тікелей ?сер етеді. Біз ?з баламызды т?рбиелей отырып т?тас ?лтты т?рбиелеп отыр?аны­мызды ?ркез естен шы?армауымыз керек. Б?гінгі бала денсаулы?ына ?атысты айты­лып жат?ан жа?ымсыз статистика дерек­тері ?ркімге сын. Денсаулы? к?рсеткіш­те­ріні? жа?сы болмау себептері к?п. Бала денсаулы?ы ойда?ыдай болуы ?шін ха­лы?ты? т?рмыс жа?дайыны? де?гейі жо­?ары, медицина мекемелері ж?не бала­ба?ша мен мектеп ?жымдарыны? ?ызмет­тері тиісті д?ре­жеде орайласып, ?атар іске асырылуы ?ажет.

– Еліміздегі бала денсаулы?ыны? к?р­сеткіштері т?мендеуіне педиатр ма­мандарды? жетіспеушілігі ?сер етіп отыр?ан жо? па?

– Елімізде педиатр мамандар жетіс­пейді. ?сіресе шал?ай аудандарда педиа­тр ма­манны? болмауы бала денсаулы?ына те­ріс ?сер етпей ?оймайды. Д?рігер к?мегі ?ол­жетімді болма?аннан кейін, бала ден­саулы?ын ба?ылау, оны ауыртпай ?сіру ж?мысы а?сайды. О?ан ?оса, бала д?рі­геріні? ж?мысы ауыр, жауапты ж?не ?иын, ал е?бека?ысы т?мен екені белгілі, сон­ды?­тан е?бека?ысы аз ж?мыс?а к?біні? бар?ысы келмейтіні аны?.

– Еліміздегі медициналы? жо?ары о?у орындарында педиатрия фа­куль­теттеріні? жабылуы ?о?амда ?лкен тар­тыс тудырды. Б?рыннан педиатрия саласыны? ?азанында ?айнап, осы са­ланы? сырын білетін т?жірибелі ма­ман­дар м?ны асы?ыс шешім деп ?а­был­дап, ?зілді-кесілді ?арсылы?тарын білдірді. ?йтсе де педиатрия факуль­теті жабылып тын­ды. Сізді? б?л м?се­леге к?з?ара­сы­?ыз ?андай?

– Со??ы жылдары б?кіл ?лемде маман­дар дайындау ісі Болон декларация­сыны? талаптарына с?йкес жасалуда. Ол ж?йеде педиатрия факультеті жо?. Сонды?тан ба­лаларды емханада жалпы практика д?рі­гері ?арайтын болды. Ол – терапевт пен пе­диатрды? ж?мысын бірге ат?аратын д?рігер. Терапевт не педиатрды? ?р?ай­сысы ?з саласыны? ж?мыс ж?йесін т?бірі­мен ме?геріп шы?уы ?шін к?п жылдар керек. Сонды?тан да педиатрия факульте­тіні? жабылуын ?олдамаушылар к?п. Осы жа?дайда шетелдік ж?йені ж?мысымыз?а ?згертпей енгізгеннен г?рі ?зімізді? елдік ерекшелігімізге, территориямыз?а байла­нысты ?арауымыз керек еді. Ал ТМД ел­дерінде педиатрия факультеттерін са?тап ?ал?ан республикалар к?п. Ал олар одан ?тпаса, ?тыл?ан жо?.

– Айма? ерекшеліктеріне ?арай ба­лалар арасында аурулар к?п тара?ан облыстарымыз бар ма?

– Со??ы кездері м?ндай зерттеулер ж?р­гізіліп жат?ан жо?. Б?рында экология­лы? жа?дай?а байланысты Арал ??ірінде, со­сын м?най ?ндіретін айма?тарымызды? ба­лалары арасында ауруша?ды? к?п де­ген тексеру н?тижелері бар болатын. Же­ріні? асты бай бол?анымен, беті ш?л бо­лып келетін м?ндай ??іріміздегі балалар денсаулы?ы т?мен болатын себептері бар. Ондай жерлерде т?щы су тапшы, жеміс-жидек ?спейді, мал ?сіру ?шін ш?п, ??нар­лы ?німдер аз шы?атынды?тан тиімді та­?ам­дар, д?румендер жеткіліксіз болатыны ай?ын.

– Алматы ?аласында былтыр?ы жы­лы балалар хосписі ашылды. Сол уа­?ыт­тарда м?ндай хосписті? ашы­луына кейбір азаматтар ?арсылы? білдірді. Сізді? к?з?арасы?ыз ?андай?

– Б?л – ?те к?рделі м?селе. Б??ан бір с?з­бен жауап беріп, кесіп айту о?ай емес. ?о­?амда м?гедек, ауруы айы?пайтын, ?зі ж?­ріп-т?ра алмайтын, ?з еркімен тама? іше алмайтын, а?ыл-есі жо?, ерекше к?тімді ?ажет ететін балалар бар. К?п жа?дайда ?леуметтік жа?дайы т?мен, т?рмысы на­шар отбасылар ондай бала­ларды ба?ып-к?тіп, ?ажет д?рі-д?рмекпен ?амтамасыз ете алмайды. Сонды?тан ауру бала?а ?йде к?тім жасау о?ай емес. Осындайда баланы арнайы к?тіп, ем-шара жасайтын меке­ме­ні? болуы орынды сия?ты. Б?л, бір жа?ы­нан, ауру бала ?шін ?ажет болса, екінші жа­?ынан ата-ана ?шін де тиімді. Сол жа?­дайлар?а байланысты балалар хосписіні? ашылуы д?рыс ойластырылып шешілген іс сия?ты.

– Еліміздегі ана мен бала?а жаса­ла­тын ?ам?орлы??а к??ілі?із тола ма?

– Жалпы, бала денсаулы?ыны? ?алып­тасуы тек медицина?а ?ана ?атысты н?рсе емес. Ана мен баланы? денсаулы?ы жа?сы болуы ?шін е? алдымен ?леуметтік жа?дай д?рыс болуы керек. Б?рын елімізде бала ?лімі жо?ары болатын. ?азір біршама т?­мендеді. ?йткені со??ы жылдары ана мен бала денсаулы?ын жа?сарту?а, ?лім к?р­сет­кішін азайту?а мемлекет тарапынан ?ыр­уар ?аржы б?лініп жатыр. Десек те, біз м?нымен то?тап ?алмауымыз керек. Мемлекет тарапынан ана мен бала?а жа­салар ?ам?орлы? жылма-жыл арта беруі тиіс. ?лтты? ?алыптасуы оны? денсаулы?ы, ана мен бала?а жасал?ан ?ам?орлы?пен ?лшенетінін ?мытпауымыз керек. М?м­кін­дігінше балалар?а т?ленетін ж?рдема?ы м?лшерін ?л?айту керек. Бала?а ?ажетті н?рсені б?гін бермесек, ерте?гі к?ні кеш болатынын ?мытпайы?. Олар б?гін берілуі тиіс. ?сіп келе жат?ан бала организміне сан т?рлі ?оректік заттарды к?нде жеткізіп отыру ?ажет. Бала да ?сіп келе жат?ан ?сімдік – г?л сия?ты. О?ан бір к?н су, ?орек берілмесе, ?суі баяулап не солып ?алады. Сол секілді баланы? к?тімі, білім алуы, т?рбиесі де дер кезінде, д?л ?з уа­?ытында болуы абзал. ?йтпесе ?сіп ке­ле жат?ан баланы? таби?и да, рухани да жетілуі кенже ?ала береді.

– Елімізде медицина ісі даму ?стін­де дейміз. Д?рігер мамандары­мызды? біліктілігін арттыру ж?не т?жірибе ал­масу ?шін шетелдерге де барып келіп жатыр. Заманауи меди­ци­­налы? ?он­дыр­?ылар сатып алып жатырмыз. Ал­айда дертке шалды?­?ан балала­ры­мыз­ды? шетелдерге емделуге барып жат?андары аз емес. Оларды ?зімізді? отанды? д?рігерлер емдей алмай ма?

– Ауруды? т?рі к?п. Сирек кезде­сетін кейбір неврологиялы?, зат алмасу б?­зылыстары сия?ты нау?астарды сырт жа?та емдеуге тура келетін жа?дайлар бар. Десек те, егер отанды? медицина осы ?ар?ынмен дами берсе, алда?ы уа?ытта жа?сы жетістіктерге ?ол жетері аны?. Со­ны? д?лелі, б?гінгі к?нде педиатрия ж?не бала хирургиясы ?ылыми орталы?ында лейкоз?а шалды??ан балаларды, ревма­тоид артриті не ж?рек дертімен ауыратын балаларды емдеуге жа?сы жа?дай жасал­?ан. Б?рын лейкемия?а шалды??ан бала­лар­ды шетелге алып кететін. ?азір ?зіміз тиімді емдей аламыз, олар?а ?зіміздегі Ал­маты, Астана педиатриялы? орталы?­та­рында с?йек кемігін алмастыруды? к?рделі технологиясы да жасалатын болды. Сол секілді ж?рек-?ан тамыр а?ауларына хи­рур­гиялы? к?мекті ?зіміз к?рсететін болып жатырмыз. Алда?ы уа?ытта отанды? ме­ди­цинаны? м?мкіншіліктері осылай арта берер деген ?міттеміз.

 

Алаш?а айтар датым…

Баланы? денін сау етіп ?сіру ?р азаматты? ?лтымызды? жар?ын болаша?ына б?гін ?ос?ан ?лесі деп білемін. Б?л – ата-баба аруа?ыны? алдында?ы парыз, ?р азаматты? мойнында?ы борышы екенін бойымыз?а сі?ірсек екен. ?з бала?а, оны? достарына, елді? жеткіншектеріне ??нарлы та?ам, сапалы білім, ?негелі т?рбие беру бос с?з, алып?ашпа у?де болып ?алмай, с?зіміз бен ісіміз с?йкестік тауып, ал?а ?ой?ан ма?сатымыз толы?тай ж?не т?гелімен орындалса екен. Болаша?та ?зіміз т?рбиелеп ?сірген, саналы, білікті мамандар, спортшы чемпиондар, ?аза?станны? абыройын ас?а?тататын азаматтар шы?ып, соларды ма?тан етіп ж?рсек екен.

Автор: ?уаныш ?БІЛД??ЫЗЫ

 

http://alashainasy.kz/person/39650/