АЛТЫНОРДА
Новости

Көршілердің «көк жәшігіне» қашанғы телміреміз?

Ұлан-ғайыр атырапты жайлаған Қазақ мемлекетінің шекарасының жалпы ұзындығы 13 394 шақырымды құрайды. Соның 2000 шақырымын қарт Каспий теңізі алып жатқанын ескерсек, қалған 11 394 шақырымы Ресей, Қытай, Түрікменстан, Өзбекстан, Қырғызстан мемлекеттерімен шектесіп жатыр. Сол шекараны бойлай қоныстанған қаншама қала, қаншама елді мекендер бар. Солардың басым бөлігі көрші елдің ақпараттық кеңістігінде өмір сүріп жатқаны белгілі. Өйткені еліміздің шекаралық аймақтары отандық арналармен бірге, мемлекеттік идеологияға сәйкеспейтін, ұлттық менталитетке жат өзге елдің арналарын тұтынуға мәжбүр. Бұл үрдіс саяси ахуалымызға қаншалықты ықпал етеді? Құдайға шүкір, қазір көршілермен татумыз. Осы татулыққа сызат түсе қалған жағдайда не болмақ? Ой безбеніне салып, таразылап көрелікші.

 

Идеологиялық қауіп қай елден басым?

Біздің еліміз Франциядан бес есе, Ита­лиядан тоғыз есе, Англиядан 11 есе үлкен деп мақтанамыз. Ұлыбритания, Франция, Испания, Германия, Австрия, Нидерланды және Жапония мемлекеттері біріксе, бір Қазақстанға сыйып кетер еді деп күпіне­міз. Әрине, осындай кең аумақта отандық телеарналардың қолжетімділігін қамта­ма­сыз ету оңай шаруа емес. Сол себепті де те­леарналарға қатысты идеологиялық мә­селелерді сөз еткен кезде шекаралық ай­мақ­тарға аса назар аударған жөн. Себебі қазір еліміз Ресейдің телеөнімдеріне тә­уел­ді болып отырғаны аздай, оңтүстігіміз өзбектің «Тошкент ТВ», «Өзбекстан-1», «Яш­лар», «Өзбек-МузТВ», «30-канал», «Спорт», «Марказ» т.б телеарналарына, Жам­был облысының Қордай маңындағы Қызылсай, Қосай, Өтеген, Масаншы сын­ды бірқатар ауылдарымыз қырғыз­дардың «Пирамида», «МанасТВ», «КТР» сынды те­ле­арналарына, Қытаймен шекарала­сатын аумақтағы елді мекендер «XJTV-1», «XJTV-3», «XJTV-8», «76 tv», «Жиау Су», «И Ли» телеарналарына тәуелді болып отыр. Бұл жөнінде саясаттанушы Нұрлан Сей­дін мырза: «Шекаралық аймақтарда көрші елдердің телеарналары мен радио­ларының кең таралуы мемлекеттік сая­сат­қа, сонымен бірге жалпы идеология­мыз­ға белгілі бір дәрежеде әсер етеді. Өйт­кені біз қазір шекара маңындағы ауыл­дарға бар болғаны бір-екі телеарна арқылы ғана ақ­парат тарата алып отырмыз. Осының сал­дарынан шекаралық аудандарымыз амал­сыздан көрші елдердің ақпаратын тұ­ты­нуға мәжбүр. Түрлі идеологиялық наси­хат­тар, тарихи-танымдық бағдарламалар, сол мемлекеттің жүргізіп отырған саяса­тының отандастарымызға ықпал етуі кімді болсын ойландыруы керек. Себебі өзге ел­дің саясатына ыңғайланған ақпараттар ел азаматтарына басқа көңіл күй сыйлауы мүмкін. Қазақстан территориясы өте үлкен болғандықтан, барлық аймаққа отандық телеөнімдерді жеткізуге шамамыз жетпей отыр», – дейді.

Саясаттанушы Нұрлан Сейдін біздің мемлекеттік газеттердің аймақтарға өте кеш баратынына, отандық арналардың аз­дығына, мұның салдарынан шекарадағы халықтың дер кезінде мемлекеттік идео­логияға сай ақпарат ала алмай отырғанына қынжылады. Біз саясаттанушыдан ақпа­рат­тық-идеологиялық қауіп қай елден ба­сым болатынын сұрағанымызда, ол: «Қы­таймен шекаралас аудандарда халық қы­тайша түсінбегендіктен, аталған арналарға назар сала бермейді. Бірақ қырғыз, өзбек ағайындардың арналары жастардың сая­си санасына әсер етіп отыр» деп жауап бер­ді. Сонымен қатар көрші елдермен сая­си ахуалға қатысты қарама-қайшылық­тар туындай қалса, шекарадағы тұрғын­дар­дың жайы не болатынын ойлауымыз керектігін айтты.

Мәселеге байыппен қарағанымыз жөн 

Ал ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты Рамазан Сәрпековтің ойы басқаша екен. Рамазан Сәрпеков: «Мұндай мәселенің бар екені рас. Бірақ көрші елдердің теле­бағ­дарламалары жаппай жамандықты, сепаратистік ұғымдарды насихаттап жа­тыр дей алмаймын. Ол телеарналардан да аларымыз бар. Мысалы, Қытаймен шека­ралас аймақтарда болғанымда, халықтың көпшілігі Қытайда таратылатын қазақша арнаның емшілікке қатысты бағдарла­ма­ларын сүйіп көретінін байқадым. Шекара­лық аймақтағы тұрғындар біздің сана-се­зімімізге, идеологиямызға, тілімізге әсер етіп жатыр десе, бұл проблемаға шара қол­дану, шешу жолдарын қарастыру ке­рек. Бір жағынан алып қарасаңыз, біздің де те­леарналарымызды сол шекараның ар жағындағы басқа да мемлекеттердің, Қытайдың, Қырғызстанның, Өзбекстан­ның, Түрікменстанның, Ресейдің азамат­тары көріп отыр ғой. Сондықтан да бұл мә­селеге байыппен қарағанымыз жөн», – дейді.

Республикалық «Болашақ» қозғалы­сының лидері, «Мүмкін емес» бағдарла­масының жүргізушісі Дәурен Бабамұрат бұл мәселені отандық телеарналардың тара­лым ауқымын кеңейту арқылы ғана шешуге болатынын айтады. Ол өз басынан өткен жайтты мысалға келтіре отырып: «Жа­қында Алматыға Қырғызстаннан ар­найы делегация келіпті. Сол делегация­ның мүшелерімен сөйлесіп отырып, өзімді кә­дімгідей «жұлдыз» сезініп қалдым. Қыр­ғыздардың Қазақстанмен шекаралас ай­мақ­тарында біздің телеарналар көрсе­ті­леді екен. «Арналарымыздан қандай бағ­дарламаларды көресіздер?» деп сұрадым. Олар негізінен біздегі түріктің сериалдары мен қоғамдық-саяси бағдарламаларды қарайтынын айтты. Сөйлесу барысында қыр­ғыздарға біздің идеологиямыздың әсе­рі ерекше ықпал етіп отырғанын байқа­дым. Мұны неге айтып отырмын? Мысалы, Өзбекстанмен шекаралас аймақтағы өзі­міздің жастарымызды алыңызшы. Олар өз­бектің идеологиялық басымдығының аясында өсіп жатыр. Оңтүстіктегі Сайрам, Қазықұрт, Сарыағаш, Мақтаарал, Жетісай секілді аймақтар өзбек киносын, өзбек те­леарналарын көруі арқылы бойларына өз­бек идеологиясын сіңіруде. Сол себепті де шекаралық аудандарда өз телеарнала­ры­мызды кеңірек таратуымыз қажет. Өйткені ол аймақтарда өз телеарналарымызды толыққанды көрсету арқылы ғана ақпа­рат­тық кеңістіктегі мемлекеттік тұтастығы­мыз­ды сақтап қала аламыз», – дейді. Со­ны­­мен қатар Дәурен Бабамұрат бұл мәсе­леге дер кезінде шара қолданбасақ, мем­лекет­аралық қарама-қайшы саясаттың пайда болуы мүмкін екенін айтты.

Көрші елдердің ақпараттық соққысының астында қалып отырмыз 

Белгілі журналист, «аbai.kz» ақпарат­тық порталының бас редакторы Дәурен Қуат мемлекетіміздің көрші елдердің ақ­параттық соққысының астында қалып отыр­ғанын айтады. Ол: «Бізде шекаралық аймақтарды былай қойғанда, солтүстік көр­шіміз Ресейдің телеөнімдерін тасы­малдайтын «Алма-ТВ», «ICON TV» секілді орталықтар жүйелі жұмыс істеп жатыр. Олар Ресейдің саяси-ақпараттық агрес­сиясын қалыптастырып, бізді ақпараттық тәуелді етуді ойлап отырған секілді. Әри­не, сапалық тұрғыдан қарасаңыз, олардың өнімдері қазақтілді өнімдерден сапалы. Сол себепті де отандық деп жүрген теле­арналардың өзі солардың өнімін тұтын­ған­ды жөн санап жатады. Біз осылайша көр­ші елдердің ақпараттық соққысының астында қалып отырмыз. Жаман айтпай, жақсы жоқ. Егер де көрші елдермен арада саяси дағдарыс болса, саяси текетіреске бара қалсақ, бұл ақпарат құралдары елі­міз­ге тұрақсыздық әкелуі әбден мүмкін», – дейді.

Дәурен Қуат сонымен қатар Қытай та­ра­пы Қазақстанмен шекаралық аймақта орысша-қытайша арналар ашып жатқанда біздің қамсыз отырғанымызға алаңдайды. Ол: «Жолым түсіп оңтүстікте болғанымда, ертеден қара кешке дейін өзбектің музы­касын тыңдайтын ауылдарда болдым. Жергілікті халық сол әндерді орындайтын әншілердің фанатына айналғанын көзім­мен көрдім. Яғни солтүстігіміз бен шығы­сы­мыз Ресей ақпарат кеңістігінің бода­уында қалса, оңтүстігіміз өзбектердің идео­­логиясымен сусындап жатыр. Ол аздай, шығыста қазір Қытайдың орысша-қы­тайша телеарналары ашылып жатыр. Де­мек, шығысымыздағы Қытай да ресми тіл арқылы өз ықпалын арттыруды ойлап отыр. Мұндай қыспаққа қашанғы шыда­уы­мыз қажет?» – деді.

 

Түйін

Қош, біздің мемлекет демократиялық жолда дамып келе жатыр. Десек те, ашық қоғам құрып, өздерін демократиялық мемлекет санайтын батыс елдерінің бірқатарының БАҚ туралы заңдарында шетелдік телеөнімдер мен арналардың үлес салмағын 20 пайыздан аспауын қадағалайтын арнайы баптар бар екен. Бәлкім, біз осындай қадамдарға баруымыз қажет шығар. Бұл – бірінші жол. Ал екінші жол – еліміздегі барлық телеарналардың таралымын шекаралық аймақтарға толыққанды жеткізу. Сол арқылы шекараның арғы жағы мен бергі жағындағы қазақ ағайындардың рухани һәм саяси санасының қалыптасуына ықпал ету. Бұл арман емес, ақиқатқа айналуы керек. Себебі оған қазақтың байлығы жетеді.

Автор: Қанат БІРЛІКҰЛЫ

Абай ОМАРОВ (коллаж)

http://alashainasy.kz