АЛТЫНОРДА
Новости

?алада да, далада да ?о?ыс…

Жерді еркін басып ж?руден, жазда к?к майса ш?пке аунай кетуден ?алып барамыз. ?алада да, ауылда да сырт?а  шы?ып, таза ауада тыныстау, к?к майсада отырып, рахаттана ас ішу м???а айналып барады. Себебі біреу ?ана: Айналамыз толы ?о?ыс. Д?улетті ?мір адамдарды? ішкі м?дениетін ж?тып жат?андай, бірт?рлі…К?шеде к?ліктен ?о?ыс тастай салу немесе ?йі?нен алып шы??ан бір ?алта ?о?ысты тиісті жерге тастауды? ?зі азап?а айнал?андай…

?рине, м?ны? барлы?ы бізге ?ана т?н ??былыс емес. ?лем со­лай, ала-??ла к?й кешуде. ?сіресе, миллиардтан астам хал?ы бар ?н­дістан мен ?ытай, ж?здеген мил­лион хал?ы бар А?Ш пен Ресей де ?алды?ты? астында ?алып ба­рады. Тіпті арнайы салын?ан зау­ыт­тар да т?рмысты? заттарды ??деп ?лгере алмауда. Соны? сал­­­дарынан ауа да ластанып ба­ра­ды. С?мды? ?ой!

Айталы?, Ресей жылына 40 млн тонна т?рмысты? ?алды?ты сырт?а тастайды. Орта есеппен ал­?анда, ?о?ыс тасымалдау?а ж?м­­салатын 2,5 млрд А?Ш дол­лары айналымда ж?р. ?зірше ?кі­мет ?алды?ты к?деге асыру мен тасымалдауды? 70 пайы­­зын ?ана ?ада?алап отыр. Ал ?о?ысты кез келген жерге тас­тай­тын м?дениет­тен ж?рдай ж?ртпен к?ресу ?ыл­мыскерлермен к?ресу­ден де ?иын болып т?р. Бір ?ана арты?шылы?, ?о?ыс тастайтын полигондар?а бет ал?ан к?ліктерді радиактивті ?алды?тардан ?ан­ша­лы?ты таза­лы­?ын тексеру ?ана ?ада?алана бас­та?ан.

Б?л м?селені? бізде ?алай ше­шіліп жат?анын білмедік, біра? ?о?ыстан к?з аша алмай ж?рміз. Айталы?, ай?а да, к?нге де те?еген Алматыны? айналасы адам к?р­гісіз. «Тау баласы тау?а ?арап ?се­ді» деген ?ле? жолдары ой?а орал­?анда, тау?а ?араудан да ?ялатын болды?. ?зге елдер тауларында?ы тасты? орнынан жылжып кетпеуі­не, тал-дара?аны? кесілмеуіне, т?­ма таби?атты к?зді? ?арашы­?ын­дай са?тау?а барын салып жатса, алматылы? ?алталылар б?к­терлерге хан сарайындай ?й­лер салуды ?детке айналдырды. А?ыры дауыл со?ып, ?рт болып, Алатауды ?ара тау?а айналдырды?. Анау Шымб?ла??а ?арай сап т?­зеген ?йлерді? к?птігі к?зге ?ор­?ыныш ?ялататын болды. Сол т?р?ындарды? ?йінен шы??ан ?о?ыстар тиісті жерге жеткізілмек т?гілі, ?алды?ты к?деге асыратын зауыттар?а жеткізілмейді. Билікке де, таби?ат ?ор?аушылар?а да ба­?ынбайтындарды к?ні ерте? не к?тіп т?р?аны да т?сініксіз. К?н­дерді? к?нінде тау жылжып кетсе, не болады?..

Отыр?ан жеріміз де, т?р?ан же­ріміз де ?о?ыс… Алыс жол?а шы­?а ?алса?, жол жиектерінде ша­шыл?ан т?рлі ?алды?тан к?з талады. ?ала іші темекі т??ылы мен т?тті-п?тті, са?ызды? орама ?а?аздары, ?алта телефондарыны? карточкалары, шемішкі ?абы?та­рына толы. Осындайда бір?атар ел­дердегі т?р?ындарды? жеке м?­дениетіне амалсыз с?йсінесіз. М?н­да к?ршілерімізден б?рын К?н­шы?ыс елінен ?йренетін т?­жіри­бені? к?птігіне риза боласыз. Тау етегінде т?ратын ж?рт аядай ауласынан б?рын сол аума?ты к?туге тырысады. Басында?ы бас­пананы ?ана емес, бас?аны да – еліні? ?р с?йем жерін халы?ты? ?азынасы, орта? байлы? деп т?­сінетін жапондарды? жа?сылы?ы бір басына жетерлік. Жолдан шы­?ып, к?к майса ш?пті басу?а обал­сынасыз. Ал біз ?шін неге б?рі­бір?..

Ореке?дер де ?лем м?дениетін барынша игеруге тырысып жатыр. ?алды?тарды технологиялы? ??­деуді? ?зін бизнеске айналдыр?ан орыстар болаша?та оны на?ты табыс к?зі ету ?шін барын салуда. Тіпті М?скеуді? ?зінде т?рмысты? ?алды?тарды жинап алу б?секеге айнал?ан. ?о?ыстарды жинап ?ке­т­у ?шін жергілікті ??зырлы орын­дардан жылына кубметрі ?шін 3000 рубль т?лейтіндер одан ?анша пайда к?ріп жат?аны ?зір­ше белгісіз. ?йтсе де М?скеу ма?­ында?ы 50 полигон к?нде босап к?рген емес.

К?сіпкерлер ?шін негізгі са­лым – ?о?ыс таситын к?лік пен контейнерлер болып т?р. 20 000 доллар?а бір «КамАЗ» к?лігін сатып алып, ойы?да?ы бизнесті бастау?а болады екен. Жасыраты­ны жо?, 15 миллионнан астам ха­лы? т?ратын, ж?здеген, мы?да?ан к?­сіпорындар мен мекемелері бар М?скеуде ?алды?тан да табыс та­бу?а болады. Сонды?тан да мил­лионда?ан доллар ?аражатын ?ал­ды? ??деу зауыттарын салу?а ж?мсап жат?андар к?п. Айталы?, «ЭКО-Системы» деп аталатын компания Астраханьда ?о?ыс ??­деу зауытын салу?а 26 млн доллар ж?мса?ан. М?нда ?алды?тан ?а­?аз, резина, пластикалы? заттар, шыны ?йнектері, ты?айт?ыш т.б. ?ндіріледі. ?азір жылына 8,3 млн доллар табыс табады екен. Ауадан а?ша жасауды? жолын іздегендер енді таяу уа?ытта елді? о?т?с­ті­гінде ірі 4 зауыт салуды жоспар­лапты. Осылайша адам жиір­кен­ген лас заттар, ?ндіріс ?ал­­ды?тары алтын?а айналып ба­ра­ды.

Салыстырмалы т?рде ал?анда Еуропада полигонда?ы ?алды?­тар­ды жою экологиялы? талап т?р?ысынан ?ымбат?а т?седі екен. Ал Ресейде б?л м?селе к?­сіпкерлерді? м?мкіндігіне ?арай о?тайлы шешілген. Германияда зауыт?а ?алды? тапсырушылар тоннасына 30-дан 100 евро?а дей­ін ?аражат т?лейді. Егер к?лік полигон?а барса, одан да к?п ?а­ра­жат ?ажет. Сол себепті ком­па­ния­лар ?аладан шы??ан ?алды?ты зауыт?а тапсыру?а тырысады. Жал­­пы жергілікті билік к?сіп­керлерді? осы т?сілге ж?гінуіне ?арай ж?мыс істейді. Бізде б?л м?­селе тіпті шешілмегені аны?. Тіпті ?са?-т?йекті? ?зі к?зден та­са болып жатады.

Естері?ізде ме, былтыр Аста­наны дамыту м?селесі бойынша ?ткен м?жілісте Н?рс?лтан На­зар­баев жаяу ж?ргіншілер жолын­да са?ызды? тасталуына ж?не жап­сырылуына байланысты ?а­та? сын айтты. «Сауса?тарды? та?­басын алып, хаттама жазуды то?тату керек, айыпп?л т?летіп, ?ш т?улікке ?амау керек! Сонда ?ана т?ртіп болады!» деген еді Мемлекет басшысы. Іле-шала ?а­лаларда ?о?ыс тастаушылар?а ?ар­сы нау?ан басталды. Б?л еш­кім ?арсы келмейтін, наразылы? білдіре алмайтын шара еді. ?йт­кені тазалы? б?ріміз ?шін ?ажет. Тазалы? пен т?ртіп са?тама­?ан­дар­мен к?рес бір?атар елдерде ?йреншікті ??былыс ?ана емес, к?шті ??рал. Мысалы, Пекинде к?шеде т?кіру, ?са?-т?йек ?о?ыс ж?не иті?із д?рет сындыр?аны ?шін 6 доллар айыпп?л т?лейсіз. Бейжі? басшылы?ы 2006 жыл­ды? к?ктемінен бастап к?шеде т?кіру проблемасын шешумен ай­налыса бастады. Олар бас?а адам­дарды? к?зінше т?кіруді ж?рт­шы­лы?ты ??рметтемеушілік деп са­найды.

Сингапурде са?ыз са?тау?а, бір-біріне тарату?а болмайды. Ол есірткімен те?естірілген ж?не б?л ?шін 1000 доллар айыпп?л салы­нады. Тастал?ан ?о?ыс ?шін 500-1000, далада тама?тану –1000, р??сат етілмеген жерден жолды кесіп ?ту – 100, т?кіру – 1000, лифтіде шылым шегу –1000 доллар айыпп?л т?леуге м?ж­б?р­лейді.

Италиялы? зерттеушілерді? есептеуінше, Римдегі с?улет ж?не ?нер ескерткіштері аума?ына келушілер 15 мы? дана?а дейін са­?ыз тастайды екен. Оны тазалау ?шін жылына 5,5 млн евро б?­лі­нетін к?рінеді. Олармен к?ресті? тиімді т?сілі айыпп?л салу болып шы??ан. Мысалы, т?ртіп б?з?ан кісі 50 евро к?лемінде айыпп?л т?лейді. Малайзияда 1 ай ?о?ам­ды? ж?мыс?а тартылып, 500 евро к?лемінде айыпп?л т?лейді. Д?­рыс ж?рмесе?із Таиландта – 600, Голландияда – 95, ?лыбританияда – 90 евро шы?ын?а батасыз. ?лыбританияда жыл сайын ?ала к?шелерін са?ыздан тазалау?а 1 млрд доллар ж?мсалады. М?ндай бастама 2009 жылдан бері Бель­гияда да іске аса бастады. Жерге тастал?ан темекі т??ылы, ?албыр, са?ыз, ?а?аз ?шін айыпп?л м?л­шері 50 евро?а дейін жетеді. Егер ?о?амды? орында пластик ??ты, ?о?ыс тола пакет таста?ан азамат 150 евро?а дейін айыпп?л т?лейді. Чехияда да жаза ?атал. Осындай т?ртіпті ?алпына келтірсе, Алма­ты мен Астана т?гілі барлы? ?ала­ларымыз Осло, Брюссель, Хель­син­ки, Стокгольм, Копенгаген, Цюрих, Амстердам, Торонто т?­різ­ді е? таза ?алалар ?атарына ?осыла алады. И?, тазалы? – м?дениетті? бір б?лшегі ?ана емес, к?птеген аурудан са?тануды? да ал?ы­шар­ты. Ендеше, айналамыз?а ада­ми к?з­?араспен ?арайы?.

Жолдасбек ДУАНАБАЙ

http://www.aikyn.kz