Жо? жерден жау іздегіміз келмейді, біра? с?зсіз шешілуге тиісті бір м?селе бар. Ол – ?й?ыр ауданыны? атауын ?згерту. Былтыр жылды? со?ында «Ономастикалы? м?селелер» туралы За?мен бірге Петропавл, Павлодар, ?й?ыр атаулары біржа?ты болар деп еле?деп едік. С?йтсек за? «?о?амды? пікірді есепке алу ?ажеттігін» баса айт?ан екен. ?те д?рыс. ?о?амды? ойды есепке алу керек. Біра? ?о?ам деген – бір ?аланы?, не к?шені? жергілікті хал?ы ?ана емес. ?о?ам деген – б?кіл ?аза?стан хал?ы. Біз ономастика?а бір ауылды? к?зімен ?арай алмаймыз. К?ллі ?аза?ты? б?тіндігі т?р?ысынан ?ана ?арамайтын ба едік?
«9 ?а?тарда Президент бір топ ?нер ?айраткері, а?ын-жазушыларды ?абылдады. Сол жиында ?й?ырларды? к?семі Ахмадиев (М?жіліс депутаты М?рат Ахмадиев – ред.) ?й?ыр жастарына ?Р Конституциясын ?й?ырша?а аударып беруге ?сыныс айтты. Бірде-бір ?аза?: «Ау, б?ріміз – ?аза?стан азаматымыз. Неге олар мемлекеттік тілді білмейді? Неге ?йренбейді?» деп у?ж айтпады».
Б?л – журналист Н?зия Жоямерген?ызыны? «Фейсбуктегі» пара?шасынан алын?ан жазба. ?зіміз ол жиын?а ша?ырылмады?, біра? айтыл?ан ??гіме рас болса, та??алмас?а лажы?ыз жо?. ?й?ырлар ?й?ыр тілінен бас?а тілді т?сінбей ме екен? Ал т?сінбесе, осы к?нге дейін ?аза?станны? Конституциясын о?ымай келген бе? ?лде б?л елде Конституцияны? бары енді естеріне т?сіп пе? 20 жылдан кейін М?рат Ахмадиевтікі ?ай сандыра??
Осыны? алдында ?ана «shyn.kz» сайтында «?й?ыр ауданы ?алжат ауылында жергілікті ?й?ырлар топтасып келіп, ?ш ?аза? шекарашысын итше тепкілеп кеткені» жазылды. Отыздан астам ?й?ырды? осындай озбырлы?ына жергілікті полиция да к?з ж?ма ?арапты-мыс. Ал к?ршілес жат?ан ?аза? ауылдары к?терілмек бол?анда аудан ?кімі мен прокуроры, полиция басты?ы барып, екі жа?ты татуластырма? бол?ан. «Ауданды? ат?арушы билік пен ???ы? ?ор?ау органдары шекара т?біндегі ?лтаралы? ?а?ты?ысты жасырып ?алу ?шін жанын салуда. Тіпті шекарашыларды? ?здерін айыптауы да м?мкін…» дейді жа?а?ы жарияланым авторы.
Болды-болмады, біра? б?л жа?дайлар бірнеше жылдан бері тыныштал?андай к?рінген «?й?ыр м?селесін» интернет-ресурстарда ?айта ?оздатып ?ойды. Жо? жерден жау іздегіміз келмейді, біра? с?зсіз шешілуге тиісті бір м?селе бар. Ол – ?й?ыр ауданыны? атауын ?згерту.Былтыр жылды? со?ында «Ономастика туралы за?мен» бірге Петропавл, Павлодар, ?й?ыр атаулары біржа?ты болар деп еле?деп едік. С?йтсек за? «?о?амды? пікірді есепке алу ?ажеттігін» баса айт?ан екен. ?те д?рыс. ?о?амды? ойды есепке алу керек. Біра? ?о?ам деген – бір ?аланы?, не к?шені? жергілікті хал?ы ?ана емес. ?о?ам деген – б?кіл ?аза?стан хал?ы. Біз ономастика?а бір ауылды? к?зімен ?арай алмаймыз. К?ллі ?аза?ты? б?тіндігі т?р?ысынан ?ана ?арамайтын ба едік? М?селен, б?збір ?кім ?зіні? Мыр?ымбаев деген атасыны? атына к?ше беріп ?ойды дейік. Ерте? «?й, мынау ?ят ?ой, Мыр?ымбаев деген кім еді?» десе, к?шені? атын ауыстыру керек болады ?ой. «?о?амды? пікір» деген бір к?шені? т?р?ындары болса, ол к?шеде т?ратын 15 Мыр?ымбаев ?лсе бермейді атасыны? атын. Сол сия?ты, Петропавлды? атын 80 пайыз орыс ?лсе ?згертпейді. ?й?ыр ауданында да сол жа?дай.
Бірер жыл б?рын саясаттанушы Дос К?шім: «?аза?станда бас?а ?лтты? атында аудан болу?а тиісті емес. ?й?ыр ауданыны? атын ?згертуді ?й?ыр хал?ыны? зиялылары к?терсе д?рыс» деп еді. Біра? ондай есті ?сыныс к?теретін ?й?ыр зиялысы к?рінбейді. Е? бейтарап деген Юлдаш Азаматовты? ?зі (журналист): «?азiр «?й?ыр ауданыны? атын ?згертеміз» десе, мен бiле т?ра «Неге олай?» деп ойлаймын. Бiлмеген бiр жiгiт шы?ады да, «Б?л ?алай?» деп дау к?теруi м?мкiн. Та?ы да ?а?ты?ыс шы?ып кетпесiне кепiл жо?», – дегені бар.
Ал т?птеп келгенде, ауданны? атын ?згерту – еш?андай да ?й?ырларды ренжітетін ?адам емес. Біз ?й?ырларды? республикасын тартып алайын деп жат?ан жо?пыз, бар бол?аны жерді? тарихи атауын ?айтарма?пыз. Ал б?л жерді? тарихи атауы – Шарын. ?й?ыр ауданы деген бертінде, 1935 жылы Ке?ес ?кіметі та??ан с?з. ?йтпесе ?асырлар бойы м?нда ?аза?тар ?ана т?р?ан, ?аза?ты? ?ана жері б?л. ?азір 1860-80 жылдары бір, 1960-70 жылдары екі босып келген ?й?ыр ?ніп-?сіп, 210 мы??а жетіп отыр. Жер-жа?анда ?й?ырларды жарыл?ап, жа?дай жасап отыр?ан жал?ыз мемлекет – ?аза?стан. Бір ?й?ыр танысымызды?: «?лемдегі е? ба?ытты ?й?ырлар ?аза?станда т?рады» дегені есімде. Ендеше сол, ба?ыт?а б?леп отыр?ан мемлекетті неге ??рметтемеске?
Алты жыл б?рын Шелекте «мемлекет сендердікі, жер біздікі!» деген ?ран шы?ты. ?айбір жылы Астананы? ма?ында ?й?ырларды топтастырып, ?й?ыр ауылын ??райы? деген к?дімгі ресми ?сыныстар болды. 2006 жылы Шелек ?аласында бір топ ?й?ыр ?аза? баласын тепкілеп, ??ла?ын кесіп кетті. Оны? алдында осы?ан ??сас та?ы бір даулы о?и?а болды. К?п ?замай бали?ат?а толма?ан ?аза? ?ызын бірнеше ?й?ыр жабылып зорлады. Осы о?и?алардан кейін облыс-облыстан ?ызу?анды ?аза? жігіттері жетіп, «?й?ырларды сабаймыз!» деп кіжініп шы??аны да м?лім. Ол жайттарды? б?рі баспас?зде жазылды. ?арап отырса?ыз, ?й?ырды? сес к?рсеткені де, ?аза?ты? сес к?рсеткені де жа?сы емес. Б?л – ат?арушы билікті? ?арекетсіздігіні? к?рінісі.
?йтпесе осы елді? азаматы жо? елді? туын к?теріп ж?ретін бе еді к?шеде? Олар ?аза? бюджетінен а?ша алып, ?й?ыр мектебінде о?иды, ?й?ыр газетін шы?арып, аурухана?а тегін ?аралып, бара?ат?а кенеліп отырады. Біра? б?тен елді? туын к?тереді. ?рине, егер Вьетнам азаматы Вьетнамны? туын к?теріп ж?рсе, о?ан ешкім ?ой демейді. ?айта Отанын с?йетін адам?а ??рметпен ?арайтын едік. Ал ?аза?станны? азаматы ?аза?стан жерін ?зге бір елге теліп, ?зінше карта сызып, оны ?леуметтік желіде жариялап, жо? мемлекетті? туын к?теріп ж?рсе – а?ыл?а сыймайтын жа?дай. Бас?аны айтпа?анда Астана ма?ында?ы бір д?мханада («Мереке» сауда ?йіні? т?менгі ?абатында) даяшылары бетіне «?й?ырстанны?» туын басып ж?реді. «Б?л жер – ?й?ырстан болу керек» деген сепаратистік пи?ыл емей, немене? Ту – ?лтты? емес, мемлекетті? белгісі. Я?ни б?л – ?з ?лтын с?ю емес, ?аза?станды мемлекет ретінде ??рметтемеу.
?аза?станны? ?зге ??ірінде ?й?ыр к?рмеген ?аза?тар бар. «Алматыны? ?аза?тары ?з Отанында отырып келімсектерді неге басына шы?арады?» деп тепсінетіндерін к?ргенбіз. «К?п ?ор?ытады, тере? батырады». ?азір Алматы облысы, ?й?ыр ауданы хал?ыны? 51 пайызы ?й?ыр, 41 пайызы ?аза?, 8 пайызы ?зге ?лт ?кілдері. Жо?арыда айтыл?ан ?алжат ауылында, м?селен, халы?ты? 80 пайызы ?й?ыр. Кей ауылдар?а барса? «?й?ыр патшалы?ына» т?сіп кеткендей боласы?. Ондай ауылдарда билік басында да ?й?ырлар отыр. ?кімшілікте ?й?ырша с?йлеседі, ?й?ырша с?йлемейтін адам ж?мыс?а да т?ра алмайды. Я?ни Конституциядан б?лек, «жергілікті» за?дар бар. Со?ан ?ара?анда, жергілікті ?й?ырлар Ата За?ымызды? барын шынымен де білмеуі м?мкін. К?шеде ?й?ырша жазулар, мектепте ?й?ырша п?ндер, ш?лдірлеп ж?рген ба?ытты ?й?ыр баласы – ??дды бір бас?а мемлекетте ж?рген сия?тысы?. Б??ан жергілікті ауданны? аты «?й?ыр ауданы» екенін ?осып ?ойы?ыз. Осыдан кейін, ?рине, е? меймандос бауырымызды? да кеудесіне нан піседі. ?асым М?симилер жаз?ан жал?ан тарихты шынды??а балап, к?ндерді? к?ні «б?л жер ?й?ырды? ата ?онысы» дегенге шын ниетімен сене бастайды. «?й?ыр м?селесіні?» б?рі осындай пи?ылдардан шы?ады.
Жеке ?аза? пен жеке ?й?ырды ал?анда олар бір-біріне жау емес. ??дайы к?рші, ?ріптес, тіпті ??да болуы м?мкін. Жалпы ?аза? пен жалпы ?й?ыр да араз емес. Екі ?лтты? арасына ?аса?ана сына ?а??ысы келетіндер де болуы м?мкін. Біра? есте са?тайтын жай – ?аза? осы ?аза?станны? т?тасты?ына сызат т?сіргісі келетін кез келген ?лтты да, жекелеген адамды да ?олпаштай алмайды. ?аза?станны? билігі де сондай ?исынмен келуі керек сия?ты…
Айтыл?ан с?з
Бекс?лтан Н?РЖЕКЕ?ЛЫ, жазушы:
– ?азіргі ?й?ыр ауданы – б?рын?ы А?су, Шарын болыстарыны? орны. ?р ?лт?а «?й?ырды? ауданы, орысты? ауданы, к?рісті? ауданы» деп ерекшелеп жер атауын беруге болмайды. Б?л – Ке?ес ?кіметі кезіндегі «б?ліп ал да, билей бер» саясатымен жасал?ан шаруа. Мені? пікірімше, саяси жа?ынан шекаралы аума?та м?ндай атау болмауы тиіс. М?нда Ілеге ??ятын Шарын ?зені бар. Мы?да?ан жылдар бойы т?зілген керемет Шарын керіші бар. Ол керіштегі ??гірлер, жарлар ?аза? жеріні? ?демілігін паш етіп т?р. Сонды?тан аудан Шарын ауданы деп аталуы керек. Ал к?ршілес Панфилов ауданына Орб?ла? деген атау берген тиімді.
http://www.halyksozi.kz/news/view/id/2164
