Б?дан бес-алты жыл б?рын ?олыма М?скеуде шы?атын “Жизнь национальностей” журналыны? т?скені бар
Бая?ыда Ке?ес Ода?ыны? ша?ыра?ы астында бас ??ра?ан сан алуан ?лттарды? тыныс-тіршілігін ке?ірек к?рсету ?шін Максим Горькийді? бастауымен д?ниеге келген басылым д?л осылай атал?ан еді. Бертінде жабылып ?ал?ан сол журналды жа??ыртып, то?саныншы жылдарды? басында Ресей Федерациясыны? ?лт істері мен федералды? ?атынастар ж?ніндегі министрлігі жа?а жа?дай?а орайластырып, жары??а ?айта шы?арды. О?ан т?рткі салып, ?йыт?ы бол?ан Мемлекеттік Думаны? ?лт істері ж?ніндегі комитеті еді.
Журналды аудара ?арап а?тар?анда, к?зіме алдымен т?скені “Т?тас ?асыр?а созыл?ан дау-талас” атты ма?ала болды. ХІХ ?асырды? ая?ынан бастап, ?ткен ж?зжылды?ты? ?зына бойында ?лтты?-м?дени автономия м?селесі айтыс-тартыс пен дау-таласты? б?р?а?ан дауылын ауы?-ауы? ту?ызып келгені белгілі. Сонды?тан да Ресей думасыны? “Азаматтарды? ?лтты?-м?дени бірлестігі туралы” ?абылда?ан за?ы аталмыш м?селеге ?ойыл?ан со??ы н?кте сия?ты еді. Оны? ?стіне ?о?амда?ы ?ауырт экономикалы? ??м саяси реформаларды? ке? ??лаш жаюы м?дени-?лтты? ?атынастарды? м?нін айшы?тай т?сіп, ерекше екпін ту?ыз?анын айта келіп, автор Ресейді? ?лтаралы? ?а?ты?ыстардан ?лі де ада-к?де арыла алмай отыр?анын атап к?рсетіп, себеп-салдарын тарих ?ойнауынан іздеп, ?ткен кезе?дерге ой к?зін жібереді. Осы орайда авторды? ел тарихын тере? біліп, ?ылыми т?р?ыдан жан-жа?ты талдай алатын шеберлігі, ты? пікірлер т?юі т?нті етті.
“Азаматты? ?о?амны? ашы?ты?ы ?лтты? азшылы?ты? ???ы?ын шектей алма? емес, – деп жазады ол. – Ресей Федерациясы аз ?лттарды? ???ы?ын ?ор?ау ж?нінен Еуропалы? ке?есті? алдында жауап береді. Б?лкім, ол жауап жеке за? немесе декларация т?рінде болар. ?рине, оны уа?ыт к?рсетеді. Ал м?ны? ма?ыздысы бас?ада: тарихи жа?дайларды, е? бастысы, б?гінгі та?да ?алыптасып отыр?ан шынайы ахуалды есептей келгенде, азаматтарды? ?о?амды? бірлестіктеріні? е? бірегей т?рі – ?лтты?-м?дени автономия болып табылады. Ол ?ншейінде айта беретін ?лтты? даму дегеннен азаматты? ?о?ам?а т?н м?дени ??ндылы?тарды? м?нді м?селелеріне біртіндеп к?шуге ж?рдемдеседі. ?лтты?-м?дени автономия дегеніміз, адамны? ?лтты? м?дени ?ажеттерін ай?ындауына те? ???ы? беретін ?о?амды? бірлестікті? бір т?рі. Сонды?тан о?ан д?ст?рлі к?з?арас ше?берінен шы?ып, жа?аша ?арау ?ажет”. Ма?ала авторы тарих ?ылымыны? кандидаты, Мемлекеттік Думаны? ?лт істері ж?ніндегі комитетіні? ке?есшісі Раушан ?анапиянова екен.
?з басым, Раушанны? атына да, затына да к?птен ?аны? болатынмын. Кезінде ол ?аза?стан Компартиясы Орталы? Комитетінде жауапты ?ызметте болып, кейін А?мола облаткомы т?ра?асыны? орынбасары ?ызметіне жіберілген. Одан КСРО Жо?ар?ы Ке?есіні? аппаратына ?ызметке ша?ырылып, Ода? тара?аннан кейін оны Ресей Думасыны? ?лт істері ж?ніндегі комитетіне алып ?алады. Онда ал?аш ке?есші болып істеген Раушан ?азір комитетті? аппарат жетекшісі. ?лт істері ж?ніндегі к?птеген келелі м?селелерге ?йыт?ы болып ж?рген Раушан б?дан т?рт жыл б?рын т?ркі тілдес халы?тарды? салт-д?ст?рін са?тау?а ы?пал ету ж?нінде ?йелдерді? айма?аралы? ?о?амды? ?йымын ??рды. Оны? ?йым президенті ретінде ат?арып ж?рген ж?мысы ауыз толтырып айту?а т?рарлы?тай.
1999 жылы осы ?йымны? м?рынды? болуымен М?скеуде Еуразия ?йелдеріні? Б?кілресейлік жиналысы ?ткізілді. Оны? та?ырыбы да еле? етерліктей: “Аумалы-т?кпелі ?лемдегі ?йел: отбасы ж?не м?дениет ??м ?лтты? д?ст?рлер”. О?ан орыс еліні? ?р ??ірінен: сонау Сахадан бастап ?алма?, Татар, Баш??рт Республикаларынан, Орынбор мен Камчатка облыстарынан, ?ырымнан ?кілдер ?атысты. ?зірбайжан, ?аза?стан ж?не Украинадан меймандар келді. Жиналыста ?азіргі ?о?амда?ы ?йелдерді? р?лі мен орны, оларды? ?о?амды?-саяси ?мірге ?атысуы, м?дениет пен отбасында?ы салт-д?ст?рді? са?талу м?селелері тал?ыланды. Еуразия ?йелдеріні? ?кіметтік емес ?йымдарыны? ассамблеясы туралы ереже бекітілді.
Аталмыш айма?аралы? ?йым Ресейдегі ?аза? ?лысыны? ?ана емес, к?ллі т?ркі тектес халы?тар арасында ?ыруар а?артушылы? ж?мыс ж?ргізеді. Т?ркі ?йелдері кездесу кештеріне ?з ?андастарын к?бірек тарту?а тырысады. ?азір М?скеуде ?аза? тілін о?ыту ж?нінде жексенбілік сынып ж?мыс істеп, онда жетіден он т?рт жас?а дейінгі балалар о?иды. ?аза? ?ыздарыны? хореографиялы? ансамблі “Россия” концерт залыны? сахнасында жиі-жиі ?нер к?рсетіп, к?рермендерін д?н разы етіп ж?р. Кейде м?ндай концерттерге ?аза?стан облыстарынан да ?нерпаздар ша?ырылады.
Б?рна?ы жылы осы ?йымны? бастауымен Алматыда “?азіргі ?лтты? киімні? ас?а? с?ні” атты халы?аралы? бірінші конкурс с?тті ?тті. О?ан достасты? елдерінде т?ратын к?птеген т?ркі халы?тарыны? ?кілдері ?атысты. Ал былтыр к?зде ?лтты? киім ?лгісіні? осындай халы?аралы? екінші бай?ауы М?скеу ?аласыны? ?зінде ?ткізілді.
Б?ндай бай?ауларды ?ткізу – ?лтты? ?о?амды? ?йымдарды? суретшілер мен с?нгерлер ж?не дизайнерлерді? шы?армашылы? ода?тармен ынтыма?таса ж?мыс істеуіні? бір тиімді т?рі, – деген еді Раушан М?са?ан?ызы газет тілшісімен с?хбатында. – М?селе мынада: ?азіргі с?н ?лгісіні? классикалы? ежелгі киім т?рлеріне зер салып, назар аударуы бізді? бай?ауларымызды? к?сіби ?ана емес, ?о?амды? саяси ма?ызын да к?шейте т?седі. ?лтты? киім ?лгісін ал?а тарту жай ?ана с?н-салтанатты? ау?ымынан асып, ?лтты?-м?дени автономия бірлестігіні? шы?армашылы? арнада?ы ма?ызды туындысына айнал?алы т?р. Сайып келгенде, б?л бай?ау ?йел затыны? ?з ?арым-?абілетін танытуына м?мкіндік ту?ызатын ?тымды шара.
Айма?аралы? ?йелдер ?йымы ?з ж?мысына Ресейде т?ратын танымал ?аза? ?ыз-келіншектерін де ке?інен тартып отыр. Оларды? арасында Санкт-Петербургтегі Мемлекеттік Поляр академиясыны? ректоры, профессор А.Шаукенбаева, Элиста ?аласыны? вице-премьері М.Тарабаева, ?лемдік экономика институтыны? ?ылыми ?ызметкері Д.?тегенова, Омбыдан А.Жа?ыпова, Орынбордан Р.Ахметова, Алтай ?лкесінен Т.М?хтасырова, Мирный ?аласынан Г.Бейсенбаева сия?ты ?кімшілік ?ызметкерлері ж?не О.Жанайдарова, Г.Жексенбина, А.Адамова секілді м?скеуліктер бар. Соларды? ынта-жігері ар?асында Ресей астанасында Наурыз мейрамын атап ?ту ?ол?а алынып, ?айта ?алпына келтірілді. Бір жылдары б?л мейрам Ода?тар ?йіні? Ба?анды залында да ?тті.
?рине, ?йелдерді? ?абілет-?арымы той-томала?, ойын-сауы? ?ткізумен, не жо?арыда?ыдай ісмерлігімен, он сауса?ынан ?нер там?ан шеберлігімен ?ана шектелмесе керек. Оларды? ел бас?ару ісіне де белсене ?атысып, мемлекеттік ?ызметті де д??гелетіп ?кететінін ?мірді? ?зі д?лелдеп отыр. Б??ан Ресейді? Дума комитетіндегі ?арындасымыз, ??м жерлесіміз Раушан ?анапиянованы? к?ллі е?бек жолы ай?а?. Ол ?зін ?ызмет тегершігіні? к?п тетігіні? бірі санаудан ?сте аула?. ?ашан, ?айда ?ызмет ат?арса да ?з ісіне ас?ан жауапкершілікпен ?арап, жа?алы? іздеп дамыл-тыным таппайды.
?дайы ?йреніп, ізденіс ?стінде ж?ретін жерлесімізді? ?аламынан ма?ынасы тере?, мазм?ны кемел бірнеше кітапты? тууы да содан. Осыларды? ішінен “Мемлекеттік ?ызметтегі ?йел: ?азіргі саясат ж?не келешек” пен “?кімшілік бас?ару элитасы ??рылымында?ы гендерлік ара-?атынасты? философиясы” атты екі е?бекті айры?ша атап ?ткен абзал. Б?л екеуі де тарихи, танымды?, деректік материалдар?а мейлінше бай е?бектер. Олардан орта ?асыр ойшылы Корнелий Агриппаны? т?псірлерінен бастап, орыс патшайымы Екатерина ІІ мен а?ылшынны? “темір ледиі” Маргарет Тэтчерді? ?арекет-?имылдары туралы ты? деректер мен д?йектер табасы?. Осыларды ал?а тарта отырып, ол б?гінгі та?да ел бас?ару ісінде ?йелдерді? ?лі де аз екенін айтып, одан арылуды? жолдарын н?с?айды. Отанды? ж?не шетелдік т?жірибелерді талдау ар?ылы мемлекет пен ?о?амды тек жаппай ерлер ?ана бас?аруы ХХ ?асырды? ая?ына таман ?з м?мкіндігін т?гел сары?ты. Егер адамзат енді ?йелдерді? ?леуметтік-экономикалы? ж?не м?дени ?мірге ?осар ?лесін мемлекет бас?аруда?ы е?бегімен те?естірмесе, ондай мемлекет ?ркениет жолымен ?рлей алмайды, деген батыл т?жырым жасайды ол.
“…?о?амда ?азір ?йелдерді? саясатта?ы р?лі туралы к?бірек айта бастады, – деп ?з ойын ны?арлай т?седі автор. – Шынында да, халы?ты? ?йелдер ??рамыны? саясат?а ден ?оюы ?деттегі ?йелдер ?оз?алысынан тыс ?з бетінше ?рістеп барады. М?ны? себебі не дейсіз ?ой. Е? алдымен, елде бірт?тас ?йелдер ?оз?алысы ?алыптаспа?ан. Оларды? саясат?а ден ?оюы ?кімшілік бас?ару ??рылымында?ы ерлерді? касталы? ?арсылы?ына тап келді. ?зірше ?йелдер бізде іс ж?зінде мемлекет бас?арудан шеттетілген. Ал б?кіл ?лем б?гінде философ Б.Спинозаны?: “Билік басында?ы ?йел – б?кіл ?лемге ?атер”, деген ?а?идасын сілкіп тастап, оларды? мемлекеттік м?селелерді шешуіне м?мкіндік ту?ызып отыр. Со??ы жылдары Ресейде ?йелдерді? болмашы билік ??рылымына ?атысуыны? ?зі ?л?аюды? орнына азайып кетті. ?ыз-келіншектерді? барлы? де?гейдегі биліктен бойын аула? салу ?рдісі ?деп барады”. Шын м?нінде ?азір Ресейде билік басында ?йел заты жо?ты? ?асы. Сонау Ке?ес кезе?індегі Екатерина Фурцеваны? к?зіндей болып ?кімет ??рамында Валентина Матвиенко ж?р еді, оны? ?зі де Санкт-Петербургті? губернаторы болып кетті. О?ан ?ара?анда ?кімет ??рамында ?ш бірдей ?йел министр бар ?аза?станны? жа?дайы иман-таразы екен.
?лкен бір ?лы елді? кемшіліктерін осылайша тайсалмай ашып айтып, ?аймы?пай бетке басып отыр?ан ?арындасымызды? батылды?ына т?нті боласы?. Оны? е?бектері б?гін туып, ерте? ескерусіз ?алатындай емес, ?о?амны? к?кейкесті м?селелерін к?терген ?сынарлы?ы, ??ынарлы?ы к?п д?ниелер. ?азіргі ?ыз-келіншектер ?мірдегі ?иынды?тарды ?алай же?бек, олар?а к?мектесетін кім бар, таби?и дарын ?абілеті мен м?мкіндіктерін к?деге ?алай асыруы керек, ?лде отбасы, оша? ?асы болып отыра бергені ж?н бе, болмаса б?ріне ?олды бір-а? сілтеп, м?дени, саяси ж?не к?сіби жайса?дарды? ортасынан ?з орнын ойып алу?а белді бекем бу?аны абзал ма? – деген сия?ты сан алуан сауалдар самсап алдан шы?а келеді. Бізді?ше, оны? жауабын е? алдымен ?йелдерді? ?зі біледі, тек олар?а б?гет болмай, ?ол ?шын беру ?ажет. ?арындасымыз Раушан ?анапиянованы? кітаптары то?сан тарау сол м?селелерді? т?йінін табу?а к?мектесеріне к?м?н жо?.
Есіміне ертеден ?аны?, е?бегімен к?птен таныс сол ?арындасымызбен былтыр к?зде К?кшетауда, хан Кенені? 200 жылды? мерейтойы к?ндері кездесуге тура келді. Ол да т?ре т??ымыны? бір т?я?ы к?рінеді. Т?бі Абылай ханны? немере а?асы С?лтанбет т?реден тарайды. ?зі ?ыр?ыншы жылдарды? ая? шенінде К?кшетау ?аласында м??алімдер отбасында д?ниеге келіпті. ?кесі сол ??ірге ?йгілі ?стаз М?са?ан ?анапиянов он бес жылдай облысты? о?у б?лімін бас?арып, партиялы? ?аса? т?ртіпке бас имегені ?шін ?удаланып, а?ыры ауыр нау?астан Ертіс бойында д?ние сал?ан. Одан ?ал?ан ?ш ?л, ?ш ?ызды? б?рі де б?гінде елімізді? бетке ?стар санаткер азаматтары. Соларды? бірі – Раушан М?са?ан?ызы ?азір Ресей Мемлекеттік Думасыны? ?лт істері ж?ніндегі комитетіні? аппаратын бас?арып отыр. Ол ежелден к?рші екі елді? арасына ?ана д?некер болып ?оймай б?кіл Достасты? мемлекеттерін мекен еткен т?ркі тілдес бауырларымызды байланыстырып отыр?ан алтын к?пірдей к?рінеді ма?ан. Мерейі ?стем ?арындасымызды? м?ртебесі д?йім ?се бергей!
Сарбас А?ТАЕВ,
жазушы.
Алматы. http://www.egemen.kz/
