Алматы облыстық Ішкі істер департаментінің қызметкерлері осыдан бірер апта бұрын жаңа туған баласын бейтаныс біреуге 6 мың АҚШ долларына сатпақшы болған 28 жастағы келіншекті құрықтады. Басқа емес, туған баласын сату дегенді қалай түсінуге болады?! Сонда тоғыз ай бойы жүрегінің тұсында болашақ сәбиін көтере білген ана мұндай қылмысқа неліктен барады?
Адамның құйқа тамырын шымырлататын айықпас бір дерт – ол ананың бауыр еті – баласын сатуы соңғы уақытта Қазақстанда жиілеп кетті. Мұның себебі неде? Жаңа ғана өмірге келген шақалақты саудалауға ананы итермелейтін не? Бұл әлде қоғамның немесе адамның азғандығы ма? Бұрын-соңды елімізде болып көрмеген мұндай кесапаттың себеп-салдары қандай? Аналар кіп-кішкентай сәбиінен неліктен жериді? Міне, бүгін біз көпшілік қауымды толғандырып, жаға ұстатып отырған һәм қоғамдық кеселге айналып бара жатқан бала саудасы мәселесі туралы ой өрбіткенді жөн санадық.
Ащы да болса шындық, қазіргі күні еліміздің әр аймағында оқта-текте болса да аналардың бейкүнә шараны саудалау оқиғасы орын алуда. Жоғарыда біз әңгіме еткен Алматы облысының тұрғыны, жап-жас келіншек өзінің өткен жылы 13 ақпанда өмірге «іңгәләп» келген кіп-кішкентай шақалағын бар болғаны 900 мың теңгеге (6 мың АҚШ доллары) бағалап, перзент сүюді өлердей аңсап жүрген бір бейбаққа сатпақшы болған.
Осы оқиға туралы шұғыл ақпарат алған облыс сақшылары баланы сатушыны да, сатып алушыны да ұстады. Осы қылмысқа сәйкес 28 жастағы күдікті анадан сұрақ-жауап алғанда, ол өзінің мұндай әрекетке бару себебін: «баламды сатқан ақшаны айықпас ауруға душар болған үлкен ұлымды емдеуге жұмсамақшы едім» деп ақталып бағыпты. Алайда бәрі де кеш еді. Құқық қорғаушылар осы фактіге байланысты қылмыстық іс қозғап, күдіктіні дереу қамауға алды.
Ал Алматы облыстық Ішкі істер департаменті баспасөз қызметінің жетекшісі Көбейхан Нұрахметтің айтуынша, бұл – бала сату жөнінен Жетісудың арғы-бергі тарихында тіркелген бірінші оқиға көрінеді. Өйткені бұл өңірдің жұртшылығы бұрын-соңды «анасы баласын сатты» дегенді көрмек түгілі, естімепті. Сондықтан да болар, облыста тұратын көпті көрген көнекөз қариялар «Алла тағаланың жаратуымен тоғыз ай құрсағында көтерген қызылшақа баласынан жеріген ананы адам деуге бола ма? Мұндай бейбақтарды халық алдында жазалау қажет!» деп атойлап отыр, – деді бізге Көбейхан Нұрахмет.
Құқық қорғау органдарынан алынған ақпаратқа жүгінсек, соңғы жылдары бала сату оқиғасы бойынша тұрғындарының басым көпшілігі мұсылмандар, оның ішінде, жергілікті халық – қазақтар тұратын Оңтүстік Қазақстан облысы мен Жамбыл облысы алдына жан салмай тұр. «Дәлеліңіз қайсы?» десеңіз айтайық. 2011 жылы Жамбыл облыстық ІІД Ұйымдасқан қылмыспен күрес бөлімі қызметкерлерінің бәлиғатқа толмаған балаларды сатуға қатысты 6 оқиғаны тіркегенін айқындайды.
Сорақылығы сол, тараздық құқық қорғаушылар Тараз қаласындағы «Сенім» жекеменшік меди-цина орталығының директоры Раушан Арынғазинаның «жетекшілігімен» дәл осы орталықтан бес бірдей бүлдіршінді сату оқиғасының орын алғанын толық анықтады. Бұған не дейсіз? Оқиғаны тергеумен айналысқан жергілікті құқық қорғаушылардың пікірінше, «Сенім» жекеменшік медицина орталығы соңғы уақытта бала сатуды өзіндік бизнеске айналдырып алған екен. Медицина орталығының басшысы Раушан Арынғазина Біріккен Араб Әмірлігінде саяхаттап, елге оралған күні Алматыда құрықталды.
Құлақтары үнемі сақ жүретін сақшылар Таразда бала сату оқиғасының орын алғаны туралы алғаш рет 2011 жылдың наурыз айында «құлақтаныпты». Мұқият жүргізілген тергеу шаралары барысында осы қылмыстық іске «Сенімнің» сенімнен шыққан қызметкерлері мен басшысы ғана емес, Тараздағы «Үміт» балалар үйінің директоры мен оның орынбасарының да қатысы бар болып шықты. Нақты айтсақ, әлгі балалар үйінің қызметкерлері «Сенім» медициналық орталығының қабырғасында өмірге жаңа келген бір қызылшақаны «болашақ ата-анасына» 6 мың АҚШ долларына саудалап тұрған кезінде қолға түсті. Алайда бұл жолы құқық қорғаушылар оларға «рақымшылық» жасап, одан кейінгі уақыт аралығында қажетті мәліметтерді молынан жинауға бел буды.
– Адам жаны түршігетін мұндай оқиғаны үнемі назарда ұстаған біздің қызметкерлер уақыт өте келе «Сенім» перзентханасында бала сатуға қатысты орын алған бес оқиғаны толық анықтады. Алдымен тергеушілер жаңа туған сәбилер-дің туу тарихы туралы мәліметтерді перзентханадан жинап, осы медицина орталығында босанған әрбір келіншек-пен жеке әңгімелесті. Сөйтіп, 2011 жылғы 8 және 18 қаңтарда бір ұл бала мен екі қыз баланың сатылғанын анықтады. Тергеу барысында олардың әрқайсысының 6 мың АҚШ долларына сатылғаны белгілі болды.
Осылайша сәби саудасына қатысқан «Сенім» медицина орталығының үш қызметкері мен қаладағы тағы бір медицина мекемесінің екі қызметкеріне және балаларды сатып алған адамдарға қатысты қылмыстық іс қозғалды. Елімізде қолданылып жүрген Қылмыстық кодекстің арнайы бабы бойынша бала сатумен айналысқан адамдарды 5 жылдан 10 жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыру көзделген, – дейді Жамбыл облыстық ІІД Ұйымдасқан қылмыспен күрес бөлімінің бастығы Асқар Жұмабеков.
Қылмыстық оқиғаны тергеуге қатысқан полиция қызметкерлерінің айтуынша, сәби сату ісіне қатысушылар ең алдымен істі жүзеге асырудың құпия схемасын жасап, баланы сатып алушыларды өзге аймақ тұрғындары арасынан іздеп табуға келіскен. Таңданарлығы сол, сәбиді сатып алушыларға перзентханада балаға қатысты барлық құжатанықтамалар алдын ала дайындалып, бұдан былайғы жерде олардың баланы еш кедергісіз һәм күдіксіз өз аттарына жазып алуына қажетті мүмкіндіктер жасаған.
Асқар Жұмабековтің пікірінше, бала сатып байығысы келген «Үміт» балалар үйінің директоры мен орынбасарына және «Сенімнің» сенімнен шыққан басшысы һәм бас дәрігері мен гинекология бөлімінің меңгерушісіне және қаладағы тағы бір медициналық мекеменің гинекология бөлімінің басшысына қатысты қылмыстық іс жан-жақты тергеліп, тергеу аяқталған соң, сотқа жөнелтілді. Бұған қоса, Жамбыл облыстық денсаулық сақтау басқармасының бастығы Жандос Нәдіровтің бұйрығымен «Сенім» жекеменшік медицина орталығының жұмысы тоқтатылды. Жамбыл облысында орын алған бала сату оқиғасы міне, осындай! Ал Оңтүстік Қазақстан облысындағы жағдай қандай? Мұнда кімдер кінәлі? Енді оңтүстік өңірдегі жағдайға тоқталайық.
Оңтүстік Қазақстан облысында соңғы екі жылда бірнеше рет сәби сату оқиғасы тіркеліпті. Оның бірі Шымкент қаласындағы №1 перинатальды орталықта орын алса, енді біреуі Мақтаарал ауданында болған. Шымқаладағы бала сату оқиға-сын Оңтүстік Қазақстан облысы бойын-ша Экономикалық қылмысқа қарсы және сыбайлас жемқорлықпен күрес департаментінің мамандары естіп-біліп, жедел іс-шара барысында баласын сатпақ болған 33 жастағы бейбақ ана мен облыстық перзентхананың екі медбикесін құрықтады. Мақтаарал ауданында 20 жастағы бір әйел 2009 жылы туған баласын 36 жастағы жергілікті бір келіншекке небәрі 70 мың теңгеге сатпақшы болғанда қолға түсті.
Осы аймақта тіркелген келесі бір оқиғада бір бала 150 мың теңгеге саудаланған. Масқарасы сол, баланы сатып алмақшы болған келіншек Өзбекстаннан алынған жалған құжатты көрсетіп, «баланы өзім тудым» деп полицейлерді мізбақпай алдамақшы болған. Алайда тәжірибелі құқық қорғаушылар мәселенің анық-қанығын толық анықтады. Шардара ауданында орын алған оқиғада баланы сатып алушылар оны 100 мың теңгеге бағалап, тәуекелге барған ананы баласын босану үшін Шардарадан Шымкенттегі перзентхананың біріне алып келген.
Алайда баласы өмірге келген соң, анасы перзентін беруден үзілді-кесілді бас тартқан. Дегенмен делдалдар әлгі әйелді қорқытып-үркітіп, баласын тартып алады. Сөйтіп, Шымкенттегі №1 перзентханада жұмыс жасайтын Ташбаева және Хадматова есімді қос медбике әлгі баланы 6 мың долларға сатпақшы болғанда ұсталып, қамауға алынды. Қозғалған қылмыстық іске сәйкес қос медбике сот үкімімен бас бостандықтарынан айырылды.
Түйін:
Жамбыл облысындағы бала сату қылмысы бойынша «Сенім» медицина орталығының бұрынғы директоры әрі бас дәрігері Раушан Арынғазина, облыстық перинатальды орталығының акушер-гинекологы Райхан Ербатырова, №7 қалалық емхананың учаскелік акушер-гинекологы Дмитрий Бобров, сондай-ақ жеке кәсіпкер Бектемір Қабдуллин Қылмыстық кодекстің 133-бабының (кәмелетке толмағандарды сату) 2-бөлімінің а, б және з тармақтары, сондай-ақ 325-бабы (жалған құжат жасау) бойынша кінәлі деп табылып, әрқайсысы бірнеше жылға бас бостандықтарынан айырылды. Сондай-ақ Тараздағы «Үміт» балалар үйінің бұрынғы директоры Күнсұлу Ержігітова мен осы мекеменің балалар дәрігері Сәуле Шынасылова және қаладағы №4 емхананың гинекология бөлімінің меңгерушісі Райхан Көпбасовалардың әрқайсысы 7 жылын темір тордың ар жағында өткізетін болды.
Жомарт МОЛДАХМЕТҰЛЫ
«Айқын»
