«Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы» жаңа заңның жобасын Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі Ұлттық банкпен бірлесіп жазған деседі. Алда үлкен айтыс-тартыс тудыруы мүмкін осы жобаның тұсаукесерін өткізу үшін, тіпті Парламентке «шақырса келмейтін» Ұлттық банк төрағасы Григорий Марченконың өзі сонау Алматыдан ат арылтып жетті. Бір қызығы, талайдан бері Марченко мырза ілгерілетіп келе жатқан «әйелдердің зейнет жасын арттыру» туралы бап бұл жобада қарастырылмаған. Бірақ соған қарамастан, ең қызу пікірталас осы мәселенің айналасында жүруде.
Өйткені заң жобасының таныстырылымы кезінде Үкімет басшысының орынбасары Қайрат Келімбетов әйелдердің зейнеткерлік жасын алдағы жылдан бастап көтеру жоспарланып отырғандығын мәлімдеді. Рас, Қазақстан халқының ең әсем бөлігін естен тандырмау үшін бұл бірте-бірте, кезең-кезеңмен жүреді екен. Ең қызығы сол, Қайрат Нематұлы хабарлағанындай, әйелдерді бұл мәселеде ерлермен теңестіру жөнінде «саяси шешім әлі қабылданбапты». Бірақ егер саяси келісім алынса, оны қалай жүзеге асырудың «кестесін» Үкіметте ендігі дайын көрінеді. «Ерлер мен әйелдердің зейнеткерлік жасын бірыңғайландыру 10 жыл бойында бірте-бірте іске асырылатын болады, – деді вице-премьер. – Жыл сайын әйелдердің зейнеткерлік жасы жарты жылға ұлғайып отырады. Мекемеаралық комиссия Үкіметке осы арттыруды 2014 жылдың 1 қаңтарынан бастау туралы ұсыныс енгізді». Бір қайран қалдырарлығы сол, Г.Марченко осындай идеяны өткен жылдың екінші жартысында ғана белсенді насихаттай бастағаны есте. Шын мәнінде, вице-премьердің айтуынша, мекемеаралық әлгі топ зейнеткерлік жасты теңестіру мәселесін ендігі екі жыл бойы зерттеп келіпті! Тиісті ұсыныстарды қазір ғана енгізіп отыр. Қайрат Нематұлы бұл ұсыныстардың ақырғы нұсқасы жақында Үкімет басшысының назарына ұсынылғандығын білдірді. Осы орайда сол күні Серік Ахметовтің осы ұсыныстарды әзірлеуге қатысы бар лауазымды тұлғаларды жиып, «Үкімет үйінде» арнайы кеңес өткізгендігін айта кеткен жөн. Бірақ түпкілікті шешімін айтпады. – Егер Үкімет қарап, мақұлдаса, Парламентке енгіземіз, – деді Үкімет басшысының орынбасары Қ.Келімбетов. – Біз бұл мәселені параллельді түрде депутаттық корпуспен талқылауды бастау керек деп ұйғардық. Әйелдер үшін бейнеттің зейнетін көрер мезетті алыстатуды көздейтін норманың Мәжіліске енгізіліп отырған жаңа заң жобасында жоқтығын Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі С.Әбденов те растайды. «Бірақ ондай толықтырулар енгізілетін болады» дейді ол. Жаңа заңжобаны Мәжілісте пысықтайтын Қаржы және бюджет комитетінің төрайымы Г.Қарақұсова Қазақстан халқының ең басым бөлігін дүр сілкіндіруі мүмкін ондай шешімнің бұл жобадан тыс, басқа заң түрінде қабылдануы ықтимал екендігін айтады. «Жұмыс тобы өз жұмысын жалғастыруда. Зейнеткерлік жасқа қатысты шешім қабылданған жоқ. Үкімет менің ойымша, бізге басқа заң жобасын әкеледі» деді Гүлжан Жанпейісқызы. Қалай болғанда, Үкіметте мекемеаралық комиссияның осы байламын қорғайтын тұлғалардың сенімі де, дәлел-дәйектері де мығым. Бұл ұсынысты ілгерілетуге жауапты басты адам – Еңбек министрі болмақ. Ол ең алдымен, әйелдердің өздерін «үрейлендіруге» ұйғарғандай: «Қазірдің өзінде әйелдердің 17%-ының ынтымақты жүйеге қатысу үшін қажетті толық жұмыс өтілі жоқ, ал 2018 жылдан бастап, бұл барлық әйелдерге қатысты болады! Тиісінше, олардың ынтымақты зейнетақыларының мөлшері ең төменгі зейнетақыдан да төмен болады» деді министр С.Әбденов. Осылайша, шенеуніктер қазақстандық нәзік болмыс иелерінің зейнетке шығу жасын қазіргі 58-ден 63 жасқа дейін көтеру арқылы оларға «жұмыс өтілін жинауға» қосымша мерзім бермек. Еңбек министрі қалған қазақстандықтарды да «қорқытып» отыр: егер әйелдер жасын көтермесе, олар еркектердің де жинағын «жеп» қоюы мүмкін. Серік Әбденовтің айтуынша, Қазақстанда 1,8 миллион зейнеткердің 1 миллион 253 мыңы немесе 70 пайызы әйелдер болып отыр. – Алайда жеке зейнетақы шоттарының жалпы санындағы әйелдердің үлесі 3,8 миллионды немесе 45 пайызын ғана құрайды, – деді Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі. – Әйелдердің зейнетақы жинақтарының орташа мөлшері ерлерге қарағанда 25 пайызға төмен. Әйелдердің зейнетақы жинақтарының бұлайша кейін қалуы екі себеппен байланысты: біріншісі – жүктілікке, бала тууға және бала күтіміне байланысты демалыста болуы нәтижесінде әйелдердің зейнетақы жинақтау жүйесіне қатысу уақыты салыстырмалы алғанда, азаяды. Екіншісі, әйелдер ерлермен салыстырғанда, зейнетке ерте шығады. Министрдің ойынша, әйелдердің жинақтарының аз болуына оларға ерлерге қарағанда, азырақ жалақы төленетіндігі де ықпал етеді: «Соңғы 5 жылда әйелдердің орташа айлық жалақысының мөлшері ерлердің орташа айлық жалақысының 66-68 пайызын ғана құрапты». Әйткенмен, әйелдердің зейнетке шығу жасын арттыру оларға жұмысқа тұрып, стажды ұлғайтуға мүмкіндік бермейтіндігін идея авторлары қаперге де алғысы келмейтіндей. Жұмыс істейтін адам зейнеткерлік жастан ары қарай да жұмысын жалғастыра береді. Жақында Денсаулық сақтау министрі Салидат Қайырбекова жасы зейнеткерлікке жетсе де, тәжірибелі дәрігерлердің басым көпшілігін жұмыста сақтап қалуға тырысатындарын депутаттарға мәлім еткен. Ал жас кезінде жұмыс таба алмаған әйелдер 58-ден ары қарай жұмыс тауып алады деген тұжырым тек ащы күлкі туғызады. Айтқандай, жас министр Серік Әбденов әйелдердің ерлерге қарағанда көп жасайтындығын да алға тартқан. Егер енді зейнет жасын еркектермен теңестірсе, көптеген әйелдерді уайым-қайғы жеп, стрестен жүдеп, «көп жасауын» қояр? Ұсынысты ілгерілетушілердің көздеп отырғаны осы ма? Бұл жерде олар тек экономикалық пайданы ғана есептемей, әлеуметтік, адами факторларды назарға алды ма екен? Осы самсаған сауалдарға Парламент депутаттары Үкіметпен бірлесіп, жауап табуы тиіс. Бір айта кетер жайт, аталған жаңа заң жобасы кейбір жандарға тіпті 50-55 жаста да зейнеткерлікке шығуға мүмкіндік береді. Бірақ ол үшін қордағы жинағыңыз мол болуы шарт. Дәлірек айтсақ, заң жобасының 31-бабының 1-тармағының 2) тармақшасы – егер «зейнетақы жинақтары ең төменгі зейнетақы мөлшерінен кем емес төлем төлеуді қамтамасыз ету үшін жеткілікті болса, ерлер – елу бес жасқа және әйелдер елу жасқа толғанда», олар «Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорынан зейнетақылық төлемдер алу құқығына ие бола алатындығы» жазылып отыр! Әзірше қолданыстағы жинақтаушы зейнетақы жүйесінің тиімсіз болып тұрғандығы сонша, ол тіпті ай сайын ЖЗҚ-ларға қомақты жарна аударып отырған адамдардың да, қартайғанда, жақсы зейнетақы алуын кепілдендірмейді. Өйткені жеке ЖЗҚ-лар қазақстандықтардың зейнетақы жинақтарын көбейте алмай, инфляцияға жем қылғандарымен қоймай, сол қаржыларға өздері де ауыз салып отырған. Тіпті ЖЗҚ басшыларының ай сайын өз клиенттерінің жинақтары есебінен миллиондап сыйақы алуларына да ешкім кедергі жасамапты. Осыған орай Елбасы Қазақстан халқының болашақ зейнетақыларын олардан алып қойып, мемлекет қарауында болатын Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорында қордалау туралы шешім шығарғаны мәлім. Бұл ретте «Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы» жаңа заң жобасында қызықты бір бап бар: ол 53-бап «Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорының және ерікті жинақтаушы зейнетақы қорларының комиссиялық сыйақылары» деп аталады. Осы баптың 3-тармағы қордың басқарушыларға төлейтін комиссиялық сыйақысының шамасы жылына бір реттен жиі өзгертілмеуге тиістігін бекітеді. Оның үстіне ол сыйақының қанша көлемде болатындығы енді «2 газетте қазақ және орыс тілдерінде жариялану арқылы салымшыларға күнтізбелік жыл басталардан бір ай бұрын хабарлануға тиіс». Мұның сыртында заң жобасының 34-бабында «БЖЗҚ салымшыларының құқықтары мен мүдделерін қорғау мақсатында» мемлекеттік қордың басшылығы мен қызметкерлеріне бірқатар шектеулер қояды. Мәселен, осы баптың 3) тармақшасы «БЖЗҚ меншікті активтері есебінен өтеусіз негізде қаржылай көмек көрсетуге тыйым салады». Айтқандай, Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорының қазіргі «ГНПФ» базасында құрылатындығы расталды. Бүгінде бұл ЖЗҚ-ның қожайындары қатарында еуропалық инвесторлар бар. Бірақ министр Серік Әбденов оның негізінде құрылатын БЖЗҚ-ның «құрылтайшысы және бірден-бір акционері Үкімет болатындығын» нықтайды. БЖЗҚ-ның зейнетақылық активтерін Ұлттық банк басқарады екен. Қазақстан Көшбасшысының бастамасымен, түңлігін жаңадан түретін бұл бірыңғай қор – міндетті зейнетақы салымдарын тартуды жүзеге асыратын және зейнеткерлікке шыққандарға жинақтары есебінен зейнетақылық төлемдер төлейтін еліміздегі жалғыз ұйым болады, ол сондай-ақ азаматтардың өздерінің таңдауы бойынша олардың ерікті және ерікті кәсіби зейнетақы салымдарын да тарта алады. Бір жаңалығы сол, бірыңғай қордың инвестициялық стратегиясын «БЖЗҚ зейнетақылық активтерін басқару кеңесі» бекітпек, ал бұл Кеңес, осы заң жобасына сәйкес, Президент жанындағы консультативтік-кеңесші орган болып табылатын көрінеді. Бірыңғай ЖЗҚ-ның өзіндегі қазақстандықтардың зейнетақылық жинақтарын қандай құралдарға салуы керектігі туралы кеңес-ұсынымдарды да осы «президенттік» Кеңес береді. Зейнетақылық активтерді орналастыруға рұқсат етілген құралдар тізбесін де сол Кеңес мақұлдайды. Айтпақшы, бұл Кеңестің персоналды құрамын және ол туралы ережені Президент бекітеді екен! Жалпы алғанда, «президенттік» Кеңес Үкімет пен Ұлттық банк өкілдерінен, қаржы нарығына қатысушылардан және тәуелсіз сарапшылардан тұратын болады. Енді Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорына қаншалықты орасан қаржы құйылғалы отырғандығын бағамдай кетсек. Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрінің мәліметінше, бүгінгі таңда Қазақстанда жұмыс жасап жатқан 10 ЖЗҚ-да ендігі 3 триллион теңгеден асатын зейнетақы активі жинақталып қалыпты! Бірақ егер мемлекет ары қарай да бұл активтерді жеке ЖЗҚ-лар қолында қалдыра берсе, олар аз халықтың өзін зейнетақылық қамсыздандыруға жетпей қалуы мүмкін екен. «Жинақтаушы зейнетақы қорлары инвестициялаудың мүмкіндігін толық пайдаланбаған, негізінен, қаражат мемлекеттік құнды қағаздарға салынған, – дейді Серік Әбденов. – Соған орай, Дүниежүзілік банк те қазақстандық ЖЗҚ-лар қызметін «тиімсіз» деп бағалайды. Бұдан бөлек, Бас прокуратура осы жүйедегі бірқатар қаржылық айла-шарғыны әшкерелеген болатын. Осының барлығы қордаланған проблемаларды, саланы түбірімен қайта құрылымдау жолымен еңсеру қажеттігін көрсетеді. Осыған орай, Үкімет пен Ұлттық банк зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесін жаңғыртуды ұсынып отыр». Осы заң жобасы арқылы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі зиянды өндірістерде жұмыс жасайтындар үшін «міндетті кәсіби зейнетақы төлемдерін» енгізуді ұсынып отыр. Әзірге бұл «ерікті» сипатта ғана. Сондықтан Қазақстандағы ауыр өндірістердің қожайындары адам төзбес жағдайда еңбек етіп жатқан қызметкерлеріне өз есебінен қосымша зейнетақы жарналарын аударуға құлшынбайды. Қалай болғанда, Қазақстандағы зейнетақы туралы жаңа заңды алда үлкен талқылаулар, пікірталастар күтіп тұр. Елдос СЕНБАЙ
|
http://www.aikyn.kz