2011 жылдың 20 қазаны күні Елбасы Жарлығымен белгіленіп, елімізде екінші рет кең көлемде тойланып жатқан 12 сәуір – Ғылым қызметкерлері күні мерекесінің қарсаңында Қазақ ұлттық аграрлық университетінде «Қазақстан аграрлық ғылымының дамуы» атты дөңгелек үстел өтті. «Қазақстан – 2050» стратегиясы: білім – ғылым – инновация» республикалық форумының аясында өткен шараны ұйымдастырушылар – Қазақ ұлттық аграрлық университеті, ауылшаруашылық ғылымдарының академиясы, Ұлттық биологиялық орталық, М.Айтқожин атындағы молекулярлық биология және биохимия институты, Микробиология және вирусология институты сияқты аграрлық ғылым және ауыл шаруашылығы саласына тікелей қатысы бар ғылыми мекемелер.
Жиын қатысушылары еліміздің аграрлық ғылымындағы бүгінгі жағдай, агроөнеркәсіп кешеніндегі энергия үнемдеу технологиясы, мал шаруашылығы мен мал азығы өндірісін, суғару жүйелерін жаңғырту, суармалы және шалғайдағы жайылымдық жерлерді сумен қамтамасыз ету, іргелі және қолданбалы ғылыми зерттеулердің мақсатты ғылыми-техникалық бағдарламаларын қалыптастыру мәселелерін талқылады.
Тілектес ЕСПОЛОВ, Қазақ ұлттық аграрлық университетінің ректоры, экономика ғылымдарының докторы, профессор, академик:
– Ғылымның адамзат, мемлекет тарихындағы және адам өміріндегі орны айрықша. Бүгінгі күні елімізде ғылымды дамытуға ерекше көңіл бөлініп отыр. Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаев ғылымға үнемі қолдау көрсетіп келеді. Ұлт Көшбасшысы өзінің «Қазақстан – 2050» стратегиясында ауылшаруашылық өнімдеріне деген жаһандық сұраныстың артуы жағдайында ауыл шаруашылығын ауқымды жаңғырту мәселесін ерекше атап көрсетті. Осыған орай Үкіметке биылдың өзінде еліміздің агроөнеркәсіп кешенінің 2020 жылға дейінгі дамуының жаңа бағдарламасын қабылдауды тапсырды. Бұл бағдарламаны жүзеге асыру үшін сегіз жыл ішінде 3 триллион 122 миллиард теңге жұмсау көзделіп отыр. Бұл 2020 жылға қарай ауыл шаруашылығын мемлекеттік қолдаудың көлемін 4,5 есе арттыруға мүмкіндік береді. Әрине, белгіленген межені бағындыру үлкен ұйымдастыру шараларын, еселі еңбекті талап етеді. Бұған біздің университетіміз де өзінің лайықты үлесін қосатыны сөзсіз. Мәселен, биылғы 22 ақпанда университетімізде Ауыл шаруашылығы вице-министрі Мүслім Өмірияевтің қатысуымен өткен республикалық семинар-кеңесте ветеринариялық қауіпсіздік мәселелері табысты шешілмесе, мал шаруашылығын дамыту, мал шаруашылығы өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етіп, оларды халықаралық нарыққа шығару өте қиын болатындығы айрықша бөліп айтылды. Елбасы жүктеген міндеттерді жүзеге асыру үшін биыл «Жасыл көпір» халықаралық ұйымы құрылады. Астанада өтетін ЭКСПО-2017 көрмесі де жасыл экономиканың дамуына күшті серпін беретіні сөзсіз. Қазақстан ғылымы да экономиканың сұранысына қарай бағыт алуы тиіс. Мемлекет басшысы біздің алдымызға ғылыми-зерттеу жұмыстарын әлемдік деңгейге көтеру және оны инновациялық үрдіспен тікелей ұштастырудай екі маңызды міндет жүктеді. Сондай-ақ ғаламдық экономиканың жаһандануы, Дүниежүзілік сауда ұйымына кіру де өзекті мәселеге айналып отыр. Бұл ғалымдар мен кәсіпкерлердің алдына жаңа талаптар қоюда. Сондықтан біз ауқымды халықаралық ғылыми-зерттеу жобаларына белсенді қатысуымыз, әлемдік маңызды нәтижелерге қол жеткізуіміз керек. Ол бізге әлемдік ғылыми үдерістерге тиімді интеграциялануға мүмкіндік береді. Жалпы, қойылған міндеттердің табысты жүзеге асырылуын білім, ғылым және өндірістің өзара тығыз интеграциялануы ғана қамтамасыз ете алады.
Валентин ДВУРЕЧЕНСКИЙ, Қостанай ауыл шруашылығы ҒЗИ бас директоры, Қазақстанның Еңбек Ері:
–Мен ғылыми-зерттеу институтын әрі шаруашылық басқарамын. Институтта әзірленген жаңалықтарды бірден тәжірибеде қолдану жүйесін енгіздік. Бұл – өте тиімді. Өйткені институт зерттеулер жүргізеді, ал өндіріс оны қолданысқа енгізеді. Сондықтан бізге ғалымдар да, өндіріс өкілдері де жиі келіп тұрады. Ғылым қазір ең жоғары деңгейде. Біздің басты кемшілігіміз – іс жүзінде іргелі ғылыммен байланысымыз жоқ. Ал топырақтану, егіншілікті зерттеу ғылымдарында қаншама жаңалықтар болып жатыр! Сонда ғалымдар ашқан жаңалықтарды кім өндіріске трансформациялайды? Жалпы, өндіріспен тығыз байланыс орнатпай, іргелі ғылымның дамуы өте қиын. Менің өзім ойлап шығарған өнертабысым бар. Оны Ресейдің Омск қаласында шығарамын. Бірақ маған өз елім жақын ғой, мен соның дамуы, гүлденуі үшін еңбек етуім керек. Өкінішке қарай, сол құралды өзімізде шығаруға ешкім ұсыныс білдірген жоқ. Біздің жүйені қолданғанда он бес жыл ішінде әр гектардан алынатын астық өнімділігі екі есе артты. Қазір жерді жырта-жырта «өлтіріп алу» алдында тұрмыз. Еліміздің табиғаты, топырақ құрамы тамаша. Оны тек ғылыми негізде дұрыс игеріп, тиімді пайдалана білуіміз керек. Мен алғашында екі жыл жұмыс істеуге келіп едім, табиғатты сүйіп қалғаным сонша, осы жерде қалып, әлі күнге еңбек етіп келемін. Ешқайда да кеткім келмейді. Бізде білімді, білікті, қоғамға мол пайда келтіретін өнертабыстары жеткілікті ғалымдар аз емес. Бірақ соның бәрі ғылым мен өндірістің арасындағы байланыстың нашарлығынан ел игілігіне жаратылмай жатыр. Сондықтан кез келген пайда келтіретін ғылыми жаңалық іркіліссіз қолданысқа енгізілетіндей жағдай жасау керек. Ол үшін ең алдымен ғылым мен өндірістің арасында тығыз байланыс орнату қажет.
Нағима АЙТҚОЖИНА, М.Айтқожин атындағы молекулярлық биология және биохимия институтының бас директоры, биология ғылымдарының докторы, профессор, академик:
– Елбасы отандық ғылымдағы зерттеулерді әлемдік деңгейге көтеру, әсіресе, қолданбалы ғылымды өндіріс пен бизнеске барынша жақындату, жаңа технологияларды енгізуге ынталандыру, ғалымдардың жаңа толқынын даярлау міндеттерін қойып отыр. Аграрлық ғылымды дамытудың негізгі бағыттарының бірі – бәсекеге қабілетті ғылыми әзірлемелер дайындау үшін іргелі және қолданбалы зерттеулердің деңгейін агроөнеркәсіп кешенін тиімді дамытуға мүмкіндік беретіндей дәрежеге көтеру. Соңғы он бес жылдағы ауыл
шаруашылығындағы жүйелі дағдарыс кей аймақтарда АӨК-тің азық-түлік өндіру әлеуетін, фитосанитарлық және экологиялық жағдайды айтарлықтай төмендетіп жіберді. Сонымен бірге ХХІ ғасыр – жоғары технологиялар мен өмір сапасының жоғары стандарттары ғасыры болып отыр. Әлемнің ең дамыған елдері жаңа технологиялық укладқа өтіп кетті. Оның негізгі сипаттары – энергия үнемдеу және басқа да озат жаңа технологиялар. Атап айтқанда, биотехнология, өсімдіктер мен жануарлардың тұқымдарын асылдандыру, нанотехнология және жетілген ақпараттық жүйелерді қолдану. Мақсатты түрде жалпыәлемдік бірыңғай экономикалық және ақпараттық жүйе қалыптасып жатыр. Еліміздің агроөндірістік кешенінде қалыптасқан жағдай бұл саланың трансұлттық компанияларға тәуелділігін арттырып жіберуі мүмкін.
Соған қарамастан, соңғы жылдары Ауыл шаруашылығы министрлігінің байқауларында жайлаулар мен егістік алқаптарды тиімді пайдалану, өсімдік қорғау, егін және мал тұқымын асылдандыру жөнінде мол тәжірибесі бар бұрынғы академиялық институттардың жобалары өтпей қалатын болды. Ондай жақсы жобалар өз елімізде көптеп дайындалып жатса да, біздің ғалымдарымыз мемлекеттің қыруар қаржысын шығындап, шетелдерге шығатын әдет шығарды. Бірақ шетелдік ғалымдармен бірлікте жүргізілетін зерттеулер тең негізде өткізілмейді. Көп жағдайда олар сауатты жазылып, әсем безендірілгенімен, ел экономикасына беретін пайдасы нақты тиянақталмайды. Сонда да солар жоғары баға алып, мемлекеттің грантын иемденіп кете береді. Сондай-ақ жүзеге асыруға кадрлық, техникалық мүмкіндігі жоқ жобаларды ұсыну жағдайлары да байқалады. Қазіргі кезде мемлекет ғылыми зерттеулерге аз қаржы бөліп отырған жоқ. Мәселе оны ғылыми зерттеулердің деңгейін көтеру, еліміздің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету, қажетті мамандарды даярлау, бәсекеге қабілетті өнім өндіру, әлемдік ғылыми қауымдастыққа өз басылымдарымызда басылған сапалы жарияланымдарымен ену тұрғысынан қалай тиімді пайдалануда! Ғылым – өнер сияқты ерекше шығармашылық сала. Бұл жерде басқарудан гөрі, үйлестіру, ғалымдардың нәтижелі жұмыс істеуі үшін жағдай жасау маңызды. Ол үшін мемлекет тарапынан тапсырыс болып, ғалымдармен өзара тығыз әріптестік орнатылуы тиіс.
Амангелді САДАНОВ, Микробиология және вирусология институтының бас директоры, биология ғылымдарының докторы, профессор, Мемлекеттік сыйлықтың иегері:
– Ғылым мен өндірістің, ғылыми мекемелердің, білім, ғылым, инновацияның интеграциясы туралы қашанғы айта береміз? Іске көшу керек! Ғылым – зерттеу, әзірлеу, енгізу деген негізгі үш бөлімнен тұрады. Зерттеу терең жүргізілуі тиіс. Бірер уақыт өткен соң одан әзірлеме туады. Енді сол әзірлеме өндіріске қалай енгізілуі керек? Кез келген іргелі ғылым соңғы нәтиже бермейтін болса, басқаша айтқанда, өндірістік қолданысқа енгізілмейтін болса, ол – мемлекетті, өз-өзімізді алдау деген сөз. Ондай ғылым кімге керек? Бізде 80 жылдық тарихы бар, бірақ осы жылдар ішінде бірде-бір ғылыми жаңалығы өндіріске енгізілмеген ғылыми-зерттеу мекемелері де кездеседі. Онда оның не қажеті бар?
Қазір мемлекеттің талабы басқа. Жүз бет есеп жазып, мемлекеттің 100 миллион ақшасын алатын заман кетті. Соңғы гранттық байқауда 90 пайыз жоғары оқу орындарының жобалары өтпей қалды. Неге? Әрине, мен біздің ғалымдарымыздың кәсіби біліктілігі төмен деуден аулақпын, олардың басым көпшілігінің өзіндік орны бар. Бірақ біз көп жағдайда байқау жарияланудан жобаларды апыл-ғұпыл асығыс дайындаймыз. Сол себепті кемшіліктерге жол береміз. Сондықтан әр кафедрада алдын ала мұқият дайындалған бірнеше жоба болуы керек. Біз қазір өзіміздің институтымыздың жанынан зертхана аштық. Келіп, бірге жұмыс істейік, ғылыми зерттеулер жүргізейік дейтін мекемелер болса, есігіміз ашық. Егер бүкіл ғалымдар қауымы бірігіп жұмыс істесек, бірімізді-біріміз толықты-рып отыратын болсақ, ғылыми әзірлемелерді дайындау мерзімі, оларды өндіріске енгізу үдерісі де жеделдейді. Түптеп келгенде, бұдан ұлттық экономикамыз, еліміз, халқымыз ұтады деп ойлаймын. Сонда ғана еліміздің өркендеуіне отандық ғылым лайықты үлес қосатын болады.
Ахметқал МЕДЕУ, География институтының директоры, география ғылымдарының докторы, профессор:
– Су – басқа еш нәрсемен салыстыруға келмейтін бірден-бір өмір нәрі. Мұны аграрлықтар өзгелерден де жақсы түсінеді. Өйткені ауыл шаруашылығы мұқтажды-ғы үшін бізге аса көп көлемде су қажет. Сондықтан Мемлекет басшысы сумен қамтамасыз ету проблемаларын шешудің ең озат тәжірибелерін мұқият зерделеп, елімізде елеулі қоры бар жерасты суларын өндіру мен үнемді пайдаланудың озат технологияларын енгізуді міндеттеп отыр. Осыған орай, Үкіметке қоғамымыздағы ой-сананы түбегейлі өзгертіп, суды ысырап етуді тоқтату, 2020 жылға қарай тұрғындарды ауызсумен қамтамасыз ету, 2040 жылға қарай суару проблемаларын шешетін ұзақмерзмді бағдарлама жасауды тапсырды. Бұл – нақты, аса ауқымды, мақсатты міндет.
Осы бағытта су шаруашылығы мәселелерімен айналысатын ғалымдар Қазақстанның су ресурстарын айқындайтын 30 томдық монография шығарды. Оларда біз су ресурстарының қазіргі жағдайы, қай жерлерде су ресурстары жетіспейді, келешекте бұл түйткіл қалай шешіледі, 2020 жылға қарай су қорларын пайдаланудың болжамды мөлшерлері қандай болатынын айқындадық. 1968 жылғы зерттеулер бойынша Қазақстанның су қоры 126, 6 текше шақырым деп көрсетілген еді. Қазір бұл көрсеткіш 100,5 текше шақырымды құрайды. Демек, еліміздің су қоры 26 текше шақырымға немесе 20 пайызға кеміп кетті деген сөз. Келешекте қалай болмақ? Біз елімізге өзендер арқылы келетін климаттық ағын судың көлемі 115 текше шақырым болатынын анықтадық. Пайдаланудан соң одан 91,3 текше шақырым су қалады. Ал – біздегі негізгі 8 өзеннің 7-еуі – трансшекаралық өзендер. Бұл біздің су жөнінде өзгелерден тәуелді ел екенімізді білдіреді. Қазақстанға қажет судың көлемі – 87,6 текше шақырым. Бұл – орташа жауын-шашынды жылдардағы көлем. 2020 жылға қарай ағын судың көлемі жылына 80 текше шақырымды, ал 2030 жылға қарай 72 текше шақырымды құрайтыны немесе біздің тұтыну мөлшерімізден едәуір аз болатыны болжалынылып отыр. Бұл – еліміздің су ресурстарына төнетін тікелей қатер.
Бүкіл судың 89 пайызы бізде ауыл шаруашылығында пайдаланылады. Бұл салада шешілмеген түйткілдер тым көп. Өйткені жердің басым бөлігі жекеменшікке өтіп кетті. Мұндай жағдайда олардың мүдделеріне зиян келтірмей, су шаруашылық жұмыстарын жүргізу мүмкін емес. Сондықтан шағын шаруа қожалықтарын ірілендіріп, жоғары технологияларды қолданатын агрофирмалар құру – аса өзекті. Біздің ең ірі өзендеріміздің бірі – Қара Ертіс. Қазір көрші Қытай осы өзеннің өз аумағында жинақталатын 9 текше шақырым судың 2,5 текше шақырымын алып отыр, келешекте 6,5-7 текше шақырымына дейін алуы мүмкін. Өйткені бұл ел соңғы он жылда осы өзен бойынан 2 миллион гектар егістік жер игерді. Ал Қара Ертістің Қазақстан жағында жылына 25 текше шақырым су пайда болады. Егер бұл судың жартысын алып, тиімді пайдаланатын болсақ, еліміздің бес облысында ірі агрофирмалар құрып, кем дегенде 1 миллион гектар жерді сумен қамтамасыз етіп, ауыл шаруашылығы өндірісін дамытуға мүмкіндік туады. Бұл – еліміздің азық-түлік қауіпсіздігі тұрғысына да аса маңызды.
Абай САҒИТОВ, Қазақ өсімдіктерді қорғау және карантині ҒЗИ директоры, биология ғылымдарының докторы, академик:
– Бізде қазір өндіріске енгізетін дүниелер көп. Олардың бәрі сөрелерде жатыр. Десек те, аграрлық ғылымға бөлініп жатқан қаржы тым аз, бар-жоғы 3 миллиард теңге ғана. Оны әр институтқа бөлгенде орташа 100 миллионнан, тіпті одан да аз мөлшерде тиіп, олардың барлығы дерлік сол болмашы қаржыға жұмыс істеуге мәжбүр. Соған қарамастан, біз ауылшаруашылық дақылдарының өнімділігін арттыру бойынша біраз жұмыс атқардық. Мысалы, Алматы облысының шаруашылықтары өткен жылы майбұршақтың әр гектарынан орташа 10 центнерден өнім алды. Ал біз бұл көрсеткішті өзіміз ойлап тапқан технология бойынша 50 центнерге дейін жеткізуге болатынын дәлелдеп отырмыз. Оның құрамында 35 пайызға дейін мал майының ақ уызы бар. Бұл дақылсыз мал шаруашылығын өркендете алмаймыз. Өйткені ол азықтық мақсатта әлемнің барлық қарулы күштерінде қолданылатыны сияқты, жұғымды мал азығы ретінде де көптеген елдерде қолданылады. Өткен жылы Талдықорған маңайындағы бір шаруашылық гектарынан 4 тоннадан өнім алды. Қожалық басшысының риза болғандығы сонша, ол біздің ғылыми кеңестің бір отырысына келіп, бірнеше қызметкерімізге 1 миллион теңгеден сыйақы беріп кетті. Бұл нақты көрсеткіш емес пе?! Сондай-ақ мақтаның өнімділігін арттыру бойынша да ғылыми-тәжірибелік жұмыстар жүргізіп жатырмыз. Бізде өнімділікті күрт арттыруға мүмкіндік беретін өзіміздің отандық ғалымдар ойлап тапқан жаңалықтар мен биологиялық белсенді заттар, препараттар жеткілікті. Біздің өзіміз биоагенттер шығарамыз. Бүгінгі күні бүкіл әлем химиялық улы заттардан бас тартып жатыр. Тіпті көрші Өзбекстанның өзінде кім химиялық улы препарат қолданатын болса, жауапкершілікке тартады. Өйткені олар пайдалы жәндіктерді де құртып жібереді. 99 пайыз қатерлі ісік ауруларын шақырады. Қазір еркектердің де, әйелдердің де 70 пайызғы жуығы бедеу. Жас балалардың иммунитеті төмен болғандықтан, өлім-жітім көп. Пестицидтерді қолдану топырақтың құнарлылығын жылдан-жылға кемітіп, керісінше, ауру түрлерін ұлғайтып барады. Сондықтан ауыл шаруашылығында биоагенттерді қолдану – азық-түлік қауіпсіздігі, халқымыздың денсаулығы тұрғысынан өте-мөте маңызды. Жаңа маған дейін сөйлеген әріптестерім дұрыс айтты, бізде тек өзара тығыз ынтымақтастық, бір-біреуді қолдау ғана жетіспейді. Интеграция дегеннің өзі сол өзара іс-қимыл бірлігі емес пе?!
Микробиология институтының ғалымдары шығарған препараттардың тиімділігі өте жоғары, мен оларды тікелей өзім сынақтан өткіздім. Олардың барлығы басқа биологиялық белсенді заттармен қосылып, жоғары өнімділік береді. Қазір бүкіл әлемде саңырауқұлаққа деген сұраныс артып келеді. Өйткені ол азықтық өнім ретінде адамның өмірін ұзартуға септігін тигізеді екен. Оны қытайлықтар бізден алып өсіріп, қайтадан өзімізге қанша ақшаға сатып жатыр. Неге соны өзіміз өсірмеске?! Сондықтан бізге нарықтың бүгінгі және келешектегі сұраныстарын алдын ала зерттеп, ұлттық экономикамыз үнемі ұтыста болатындай деңгейде бірлесіп, бір-біреуге тізе қосып, әрбір жаңалықты ел игілігі үшін жедел жүзеге асырып, уақыттан оза жұмыс істеу қажет. Бүгінгі күні ғылымсыз ауыл шаруашылығында, мал шаруашылығында таза, тиімді, құнарлы өнім ала алмаймыз. Осы тұрғыдан Аграрлық университеттің жанынан биофабрика ашылса, дұрыс болар еді.
Айбын ТӨРЕХАНОВ, Микробиология және вирусология институтының бөлім жетекшісі, ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы, профессор:
–Бүгінгі өзекті мәселе – ғылыми жетістіктерді өндіріске енгізу. Ол бізде жеткілікті. Институтта қазір өндірістің талабынан шығып жатқан биологиялық препарат бар. Оның бірі – Риковит-АКС, екіншісі – Казбиосил. Риковит-АКС топырақтың биологиялық азотпен баюына ықпал ету арқылы ауылшаруашылық дақылдарының өнімділігін 7 центнерге дейін арттыруға тікелей әсер етеді. Ал казбиосил – дақылдардың құнарлылығы мен жұғымдылығын арттырады. Ең бастысы, бұл екі биологиялық препарат та жемшөптік дақылдардың шіруін кемітіп, экологиялық таза өнім алуға мүмкіндік береді, шығыны аз. Оларды қолдану тәсілдері де қиын емес. Қазір олар еліміздің бес облысында 60 мың гектардан аса жерде 1 миллион тоннадан астам силос даярлауда қолданылып отыр. Барлық құқықтық құжаттары, тауарлық белгісі бар. Сондай-ақ біздің институтымыз егіс алдында себілетін дәрілерді де шығарады. Олар да ауылшаруашылық кәсіпорындарында кеңінен қолданылып жүр. Өйткені бұл дәрілер тұқымдардың бір мезгілде дүркіреп көктеуіне ықпал етеді. Мұндағы көрсеткіш 90 пайызға дейін жетеді. Ал себілген тұқымның барынша толық көктеп шығуы болашақ мол өнімнің басты кепілі екені барша жұртқа мәлім.
Алексей РАУ, ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы, академик:
– Мен суармалы егін шаруашылығы және шалғай жайылымдарды пайдалануды жаңғырту турасында бір-екі ауыз айтайын. Суармалы егістік Қазақстан үшін әсіресе, қуаңшылық жылдары баламасыз бағыт. Өткен ғасырда біздің республикамызда 2,3 миллион гектардан астам жерде суару жүйелері жасалған еді. Осы жерден біз бүкіл республикада өндірілетін егін өнімдерінің 25 пайыздан астамын алушы едік. Ал күріш, мақта сияқты бағалы өсімдіктер тек суармалы жерлерде өсіріледі. Егер бұрынғы жылдары ауылшаруашылық дақылдарының орташа түсімділігі жақсы, ғылымның қаржымен қамтамасыз етілуі жоғары болса, тәуелсіздік жылдарында біз дерлік 1 миллион гектар суармалы жерді айналыстан шығарып алдық. Мұның екі себебі бар. Біріншісі – суармалы жерлер параметрінің топырақ генезисіне сәйкессіздігі болса, екіншісі – суару жүйелерін дұрыс пайдаланбай қиратып алу. Мұның бәрі ақырғы есепте жердің азып-тозуына әкеліп жатыр. Мұны ақшамен есептейтін болсақ, еліміз бүгінгі күні сол жерді пайдаланбаудың салдарынан жылына шамамен 700 миллиард теңгеден қағылып отыр. Бұдан басқа, суды үнемдеу және су қорларын басқару ісі сын көтермейді. Бізде суды пайдалану көрсеткіші дамыған елдермен салыстырғанда 6-8 есе төмен. Сондықтан суды үнемдеу технологияларын енгізу, суару жүйелерін жаңғыртып, қайта қалпына келтіру, су қорларын басқаруды мемлекеттік реттеу – біз үшін ең маңызды, ең өзекті мәселе. Сондықтан біз бүгін суармалы жерлердің өнімділігін арттыру бойынша бағдарлама жасап жатырмыз. Бірақ оны жасау басқа да, бағдарламаны өндіріске енгізу, оның пайдасын ел экономикасына жарату басқа. Бұл жерде Үкіметтің нақты қолдауы, шаруашылық нысандарының мүдделілігі, ғылыми мекемелердің ынтымақты әрекеті керек.
Түйін:
Дөңгелек үстел қатысушылары жиында айтылған ұсыныс-пікірлердің бәрін ескере отырып, еліміздің азық-түлік өнімдерін молынан өндіруге, сол арқылы халқымыздың азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуге толық мүмкіндігі бар екенін атап көрсетті. Сол арқылы отандық агроөнеркәсіп саласының әлемдік аграрлық нарыққа белсенді интеграциялануына жағдай жаратылатыны да ескерілді. Өйткені қазіргі жағдайда әлемдік қауымдастық азық-түлік саласындағы қауіпсіздік пен ауыл шаруашылығын дамытуды әлеуметтік-экономикалық дамудың басым бағыты ретінде қарастыруда. Жаһандық дағдарыс интенсивті өсу факторына негізделген экономикалық дамудың жаңа үлгісін құрудың өзектілігін айқындап отыр. Осыған байланысты қалыптасқан және азық-түлік нарығының болжамды беталысы азық-түлік қауіпсіздігі мен тұрақты дамуға жетудің маңызды бағыты – ауыл шаруашылығын орнықты дамыту, ол үшін қажетті бағдарламаларды әзірлеп, жедел әрі тиімді жүзеге асыру қажет. Бұл – аграрлық ғылымды дамыту арқылы ғана іске асатыны айқын. Онсыз ауыл шаруашылығын дамыту, халықты азық-түлікпен қамтамасыз ету мүмкін емес!
Дөңгелек үстел басына жиналып, саладағы түйткілдерді таразыға салған, оларды шешу жөнінде өз ойларын білдірген мүйізі қарағайдай ғалымдардың пікірлерінен шығатын ортақ қорытынды – осы. Жиын қатысушылары осы мазмұнда шешім қабылдады. Оны Үкіметке, басқа да тиісті мемлекеттік ұйымдарға жеткізу ұйғарылды.
Құтмағамбет ҚОНЫСБАЙ
