Ба?ыт дегеніміз не?

Жа?ында Бразилия жазу­шысы Пауло Коэльоны? “За?ир” деген романы ?аза? тілінде жа­ры? к?рді. ?з басым б?л ро­манды тым к?кке к?теруге лай­ы?­ты деп ба?алаудан аула?пын ж?не б?л роман туралы талдау жасауды ?зіме міндет етіп отыр­?ан жо?пын. Атышулы бразилия жазушысыны? ба?ыт туралы т?сінік сезімі к??ілімді аударды.

Романны? кейіпкері ?з махаб­батынан ?айыптан айырылып ?алады. Жары бір к?ні жым-жылас жо?алып кетеді. Жазушы жал?ыз ?алады. ?зін ба?ытсыз сезінеді. С?йген жарына ?айта ?ауышу?а, оны? б?дан неге ?ашып кеткенін ?з аузынан естіп білуге асы?ады. “Ол ?зіні? не себепті ба?ытсыз екендігіні? себебін” (90-б.) білгісі келеді. Кітапты? кейіпкері “Ма­хаб­бат сезі­мін ?айта оралтуды” ?з ба?ытыны? мазм?ны деп т?сінеді.

Кітапты? екінші бір кейіпкері Михаил есімді ?аза?: ?йі?ізден ?те алыс жерде не ?ылып ж?рсіз? деген с?ра??а: “ба?ытты? б??ып жат?ан жерін іздеп ж?рмін”, деп жауап береді (93-б.)

Сонда бразилия жазу­шысы кітабыны? кейіп­керлері ба?ыт деген ??ымны? м?нін махаббат­пен, с?йгенімен ?осылудан іздейді.

?з ба?ытын махаббат к?шін ?зіне кері ?айтарумен байланыс­тырады. Сол ?шін Михаил?а іле­сіп, сонау Парижден алыста?ы ?аза? даласына жо?алт?ан жарын іздеп шы?ады. ?аза? жігіті жарын іздеген кісіге серік болып, ту?ан даласына келеді. ?з жеріні? ?уа­тынан ?орек алуды м?рат т?тады (166-б.) Б?рын-со?ды тарихты к?рес ?згертеді, к?ресті? иесі ха­лы? деп келсек, бразилия жазу­шы­сы махаббатты? ?уаты ?ана тарихты ?згертеді деген ?а?иданы ?сынады. Оны? ойынша, маха­ббатты? ?уаты желді?, те?ізді?, атомны? ?уатындай болады. Ол тарихты ?згертуші к?ш болып табылады (70-б.)

С?йгенінен т?сіністік таба алма?ан Эстер (б?лар к?йеуімен бірге отас?ан он жыл ішінде бірде ?рысып, бірде табысып, бір-біріні? ??ынысуына жете алмады. Бітпей­тін ?рыс-керіске шыдама?ан Эстер к?йеуінен дем алу ?шін, ?з махаб­баттарын сынап к?ру ?шін к?з жетпес алыс?а к?йеуіне айтпастан тайып т?рады). Міне, енді, к?йеуі м?ны іздеп ?иянда?ы ша?ыл ??м?а, тау-тасты ?лкеге Михаил?а еріп, с?йгеніне кездеспекке келеді. Эс­тер жа?а жерде, діні, тілі, ділі бас­?а елде ?зіне ?зі келгендей болады.

Б?рын ?зіне бейм?лім дала­ны? бір ?артынан саба? алады. Махаб­бат сырын ??у?а жол ашып бері?із деп с?райды махаббатты? ?асіретін шегіп, жан азабына ?шыра?ан Эстер. Бір к?ні ол жанары к?зінен махаббат оты ?ш?ында?ан адам?а ?шырасады. С?йтіп ол со?ан бері­леді. Енді сонау ?иырдан к?йеуі іздеп келіп, м?ны ?айта тап?анда, ая?ы ауыр к?йде ?алады. Іздеп келген к?йеуі еріксіз онымен келісіп, о?ан ба?ытты ?мір тілеп, бата беруге м?жб?р болады.

Бразилия жазушысы махаб­баттан ?з ба?ытын іздеп, сонау ?аза? даласына келгенде арма­нына жете алмайды. Ба?ытын баянды ете алмайды…

Енді басты та?ырыбымыз?а оралайы?. Сонда ба?ыт дегеніміз не? Осы сауал м??гілік сия?та­нады да т?рады.

?р адам ба?ыт?а ?мтылады. Мен де ??дайды? ??лымын, мен неге ба?ытсыз болуым керек, дейді. Біра? ?мірде бас?аша. Ба?ытсыздар жетіп артылады. Сонда ба?ыт дегеніміз не? Біреу ?арны тойып тама? ішкенді ба?ыт санайды. Мол байлы??а ие болса, не биік мансапты иеленсе, ?зін ба?ытты санайды. Мен де­путат болдым, ?зімді ба?ыттылар санатына ?осамын, дейді. ?зінен ?ыры? жас ?лкен бай кісіге т?р­мыс?а шы??ан д?рігер ?ыз ?зін ба?ытты санайды. ?ала ?кіміні? ?олынан жа?а п?терді? кілтін алдым, ба?ыттымын деймін, біреулер Елбасыны? ?абыл­дауын­да болып, оны? ?олын алдым, ?зімді ба?ытты санаймын, дейді зейнеткер ?стаз. Неме­ремні? ?йленген тойын к?рдім, менен ба?ытты жан жо? шы?ар, дейді бір майдангер. Жиенімні? министр, не банкир бол?анын к?рдім. Менен ба?ытты адам жо?, дейді бір ?ария. К?птен шы?ара алмай ж?рген кітабымды шы?ардым, м?нан арты? ма?ан ба?ыт жо?, дейді жас жазушы. Сонда ба?ыт деген ??ым ке? ма?ы­налы болды ?ой. Ба?ытты? сонда ?андай орта? ма?ынасы, негізгі ар?ауы бар?

?лде мансап алу да ба?ыт па? Байлы??а ие болу ба?ыт па? Шын ба?ыт неде? Ба?ытты? ?лшемі, критерийі не? Ба?ытты? м?ні, ?зегі неде? Байларды? б?рі ба?ытты ма? Онда біз неге “Байлар да ?асірет шегеді” деп кино шы?арып жатырмыз.

Адамны? салма?ын ?лшеп біле­міз. Кісіні? дене ?ызуын градусник­пен ?лшеп, оны? сау немесе нау?ас екенін айырамыз. 360  мен 400 ара­сында айырма бар ?ой. Термо­метрді? к?рсеткіші адамны? ауру-сыр?аулы?ын бірден к?рсетеді.

?ан ?ысымын да тонометрмен біле аламыз. ?алыптан жо?ары ?ан ?ысымы гипертоникті д?л аны?­тайды.

Ал адамны? ба?ытын ?лшейтін аспап жо?. Бірден-бір на?ты ?лшем де жо?. Ба?ытты, жо?арыда  к?рсе­тілгеніндей, ?ркім ?рт?рлі т?сінеді. Ата?ты орыс жазушысы Лев Толстой ?зіні? “Анна Каренина” атты романына “Ба?ытты отба­сыны? б?рі бір-біріне ??сас, ал ба?ытсыз отба­сы­ларды? ?р?айсысы ?зінше ба?ытсыз” деген с?йлемді эпиграф етіп алуы (кейін оны м?тінге ?осып жіберген-ді) тегін емес. Ба?ыт пен ба?ытсызды? ?осарласа ж?ретін, адам бала­сы ?ашып ??тыла алмай­тын ??былыс. Оны ?олмен ?стап к?руге де болмайды, тек ж?рек­пен сезінуге жаратыл?ан ??былыс екені с?зсіз.

Ба?ыт ??дайды? адам?а еншілеп жіберген сыйы ма, ?лде ба?ытты ?ркім ?зі тер т?гіп ала ма? Ба?ытты ??райтын элементтер ?андай? Ба?ыт­ты немен ба?алай­мыз?

?р адам ?з ба?ыты ?шін ?зі к?ресуге міндетті. Ба?ытты? не екенін аны? сезінбесе, адам не ?шін к?ресетінін ?айдан біледі.

Ба?ыт к?респен келе ме? ?лде жазмыш сыйлайтын несібе ме?

Ба?ытты Жаса?ан жібереді деп, ?ол ?усырып жатса?, ба?ыт?а ие бола аламыз ба? Адам?а ба?ытты е?бек сыйлай ма, ?лде жарат?ан ?зі к?нілгері ма?дайы?а ?лшеп-пішіп ?оя ма? Немесе ба?ытты ?ке-ше­ше?, лауазымды туыс?аны? сыйлай ма? ?лде ?р адам ?з ба?ытын ?зі ?амтамасыз ете ме? “?р адам ?з ба?ытыны? ?стасы” деп айтпаймыз ба?

Ба?ытсыз адам деп кімді айта­мыз? Кедей-кепшікті ме, ауру-сыр?ауды ма, ?мірге ?абілетсіз, да­рын­сыз жанды ма, жары??а кемтар болып келген (со?ыр, мыл?ау, кере?, ая?-?олы кеміс, жарымжан) адамды айтамыз ба? ?лде ?мірде д?рыс жолдан тайып, ?о?ам?а, жа­?ындарына керексіз болып ?ал?ан­дарды ма?

?мірге кемтар, жарымжан болып келген жандар м??гілік ба?ытсыз па?ырлар ма? ?лде б?лар да ?мірде ?з ба?ытын таба ала ма?

Ба?ытты болу ?шін ?р адамны? ?зіне т?н талпыныс-с?ранысы бар емес пе? Біреу ба?ыт?а тойымсыз, ?мірдегіні? б?рін ?зім иемденсем, б?ріне жеке ?зім ?ожалы? етсем деп армандаса, ?лдекімдер м?ндай тексіз тоятсызды?тан аула?, ?ана­?атшыл болады, ?з алдына мини­мум меже-ма?сат ?ояды, со?ан жетсе, ?зін ба?ытты сезінеді, ?з ?міріне, тіршілігіне ?ана?ат т?тады.

?лемді т?тас жаулап алсам дейтін озбыр бас?ыншыларды? да бол?а­нын тарихтан білеміз. Б?гінде шек­сіз жеке билікке ?ызы?удан ?аш­пайтын шен??марлар да баршылы?. ?з ба?ытын осымен, шексіз-шетсіз ?стемдік етумен шатастыратын жандар да аз емес. Халы?ты? ?ар?ы­сын ал?анша, оны? жиренішті сезімін, ашу-ызасын ту?ыз?анша, ?ызметтен кетуге ы??ай бермейтін басшылар да жеткілікті. Оларды уа?ытты? ?зі билік сахнасынан сырып тастап жатыр. Б?л за?ды ??былыс. Биік мансапты ба?ыт санау осы?ан ?кеп саяды. Сонды?­тан да адамны? ба?ыты шетсіз-шексіз байлы?та да, шетсіз-шексіз билік ??руда да емес. ?р н?рсені? ?лшемді шегі бар. Сол шектен шы?у ешкімге ба?ыт ?пермейді, керісінше адамны? ?з басына сор ?келеді. Біра? м?ны ?ркім бірден т?сіне де бермейді. Б?л шын ба?ытты? шынайы м?нін толы? ?рі тере? т?сінбеуден туады. К?п болса, ?за? болса, ыз?арлы ?рі ?а?арлы болса, ба?ыт та мол ?рі м?нді сия?ты к?рінеді. С?йтіп ?ателікке, опат?а ?рынады. Ба?ыт ж?ніндегі ?зіні? теріс т?сінігін ж?зеге асыру ?шін бас?аларды ?ан?а б?гіп, ба?ыт­сызды??а душар ететінін сезінбей де ?алады.

Ба?ытты? ?лкен-кішісі жо?. ?ана?атшыл адам ?зіне ба?ытты ?арапайым н?рседен-а? табады.

М?селен, ?атарда?ы д?рігерді алайы?. Ол бай да емес, ?лкен ман­сап иесі де емес. ?зін ?рбір опе­рациядан кейін адам жанын ара­шалап, ?лімнен ??т?арып ?алса, ол ?зін ба?ытты санайды. ?з е?бегіні? на?ты н?тижесін к?руден ас?ан адам?а ба?ыт жо?. Адал еткен е?бегі, д?рігерлік к?мегі адам ?мірін са?тап ?алса, о?ан б?дан арты? ба?ыт, абырой жо?. Осыны ?зіне ?лкен ?ана?ат т?тады, ?зін ?мірде ?аралар санын к?бейтіп ж?рген, ?о?ам?а бар-жо?ын белгісіз пенде емес, на?ыз азамат, ?о?ам­ны? белсенді, есептегі м?шесі сезі­несі?. ?зі?ді ба?ытты санайсы?.

Ба?ыт дегеніміз бір с?ттік, жеке-дара бір міндетті жемісті ат?арудан тумайды, бір к?нгі рекорд, бір к?нгі же?іс адамды м??гі ба?ыт?а б?ле­мейді. Ба?ыт адамны? к?нделікті ?мірде, ?о?амда т?ра?ты ?з орнын табуы. ?зіні? азаматты?, адамды?, ата-аналы?, жолдасты? міндеттерін халы?ты? бір б?лшегі ретінде ат?ара білу адам ба?ытыны? ?лшемі болып табылады.

Ба?ыт ??ымы адамды ал?а с?й­рей­тін, жетілдіретін, ынталан­ды­ратын, ?ршілдікке, ерлікке, ?зі?ді ?зін таныту?а, бас?алар?а мойын­дату?а жетелейтін ??ндылы?.

Ал ба?ытсызды?, ?лдекімдер ой­ла?анындай, ?ашып-??тылмай­тын, ма?дай?а бас?ан тавро емес. Ба?ытсызды?тан арылу?а ?бден болады. Біра? б?л белсенді ?рекет, ?здіксіз тер т?гуді, ?иынды?пен ?оры?пай к?ресуді талап етеді. ?рине, б??ан ?ркімні? т?зімі мен ?рлігі жете бермейді. Сонды?тан да кейбіреулер ?шін ба?ытсызды? ма?дай?а алдын ала жазыл?ан ?ара та?бадай, фатальды ??былыстай к?рінеді. Б?л жа?са? ??ым.

Этика ?ылымыны? эвдемонизм деген бір ба?ыты бар, ол адам­гершілік пен адам мінезіні? басты ар?ауы адамны? ба?ыт?а ?мтылуы деп таниды. Я?ни, эвдемонизм — ба?ыт туралы ілім.

Неміс философы Л. Фейер­бахты? “Эвдемонизм” атты е?бегі де бар. Ол б?л е?бегінде ерік пен ба?ыт?а ?мтылуды? бірлігін зерт­тей келе, адамны? ба?ыт?а ?мтылуы мен ?лім арасында?ы ?аты­нас­?а то?­талады. ?лім немесе ажал адамны? ба?ыт?а тырысу жо­лын­да?ы е? а?ыр­?ы б?гет, кедергі болып табылады. Бір с?збен айт­?анда, ?лім ?ана адамны? ба?ыт?а талпынысына со??ы н?ктені ?ояды.

Ба?ыт?а не жатады? – дейді де Л. Фейербах, о?ан ?зі жауап береді. – ?мірге ?атысы барларды? б?рі со?ан жатады, ?йткені ?мір мен ба?ытты? т?пкі м?ні бір. Б?кіл талпыныс (?рекет), е? бол­ма?анда дені д?рыс ?мтылысты? б?рі ба?ыт­?а жету жолын к?з­дейді. Адамны? б?кіл дене м?шелері мен тіршілік ??рылымдары ба­?ытты? да органдары болып табылады… Адам?а бір дене м?шесі ?мір с?руге кедергі келтірсе, оны кесіп тастау?а болады. Ал “?з ж?­ре­гі?ді суырып таста, басы?ды кесіп таста” деген с?зді ?зірше ешкімні? аузынан естігеніміз жо?, дейді философ. Адам ?з басы­мен ?оштас?анда, ол б?кіл ба?ы­тынан айрылады, жалпы ба?ыттан бір жола ажырап ?алады. Ал ?ажеттілік бар жерде ба?ыт еш жо?алмайды.

Жарымжан адам ?з ба?ытын денсаулы?пен ты?ыз ?штастырады. Денім сау болсын, денім сау болса, е?бекке ?абілетім са?талады, е?бек­пен бірге ма?ан ба?ыт та келеді, – дейді.

Ата-ана болудан ас?ан ?анибет бар ма? Балалар?а деген с?йіспен­шілік ?зі?е деген махаббатты теріске шы?ара ала ма! ?рине, ата-ана бала­лары болмаса, к?п ?иынды?тан, к?ш-жігер ж?мсаудан, ?ай­?ы?а душар болудан арылар еді. Ал сонымен бірге балалы болу, ?р­па? с?ю оны ?аншама л?ззат?а б?лейтіні белгілі емес пе! С?йіс­пен­­шілікпен жасал?ан ??рбанды? ??рбанды? емес, ол ?ажап д?ние.

Б?л ?атігез д?ниеде тек жа?сы­лы? пен ?семдік ?ана ?ткінші ме? Сондай-а? с?мпайы да, жа?ымпаз да, жиіркенішті де, с?мды? тажал д?ниелер де ?ткінші емес пе! А?ын біткен неліктен ?ткен жа?сылы?ты зар е?іреп, еске алып, жо?тау айтады. Сонымен бірге жаманды? та к?йреуге ?шырап жат?ан жо? па!

Уа?ыт б?ріне ?нсіз ку? ?ана емес, тіршілік етуді? формасы мен шарты да емес пе!

Егер адамды уа?ыттан айырса, оны? уа?ытын ?рлап алса, онда тамырында?ы ысты? ?анын, кеуде­сіндегі ж?регін, басында?ы миын суырып алады да, адамда ?лімнен бас?а еште?е ?алмайды.

Шарап?а ??мар адам к?з д?рі­геріне келіп, ?зін емдеуді ?сынды дейік. Сонда д?рігер о?ан: сіз шарап ішуді с?йесіз бе, ?лде к?зі­?із­ді? жазылуын ?алайсыз ба деп с?рай­ды. Сіз шарап ішуден к?п л?з­зат алатын болса?ыз, к?зді? к?руінен г?рі шарап сізге ?лкен игілік бол?а­ны, егер к?зі?ізді? к?руін ?алайтын болса?ыз, шарап сіз ?шін ?лкен ?асірет, дейді. Біра? адамдар кейде аз ?ана ?ткінші рахат ?шін, ба?ыт?а ?мтылуды? ?лкен ?рекетінен к?з жазып ?алады. ?з ба?ытын жал?ан, уа?ытша же?іл д?ниелерге айыр­бастап алады.

Ба?ыт пен ?зін-?зі с?юді? (себя­любие) арасында да ?лкен алша?ты? бар. Адам ба?ыты – субъективтік ??былыс. Мені? ба?ытым мені? ?зімдік ерекше­лігімнен тыс ?мір с?рмейді, тек менімен ?ана тіршілік етеді.

Ба?ыт сия?ты ?зімшілдік те (самолюбие, себялюбие) менен тыс ?мір с?рмейді. Ма?ан ?зіме т?н ?зімшілдік иелік етеді. ?р адамны? ?зіні? еркіне, жігеріне, ?асиетіне т?уелсіз ?зімшілдігі болады, одан оны айыра алмайсыз. Басын кес­пейінше, ж?регін ж?лып алмай­ынша б?л ?асиеті оны? ?зімен бірге болады.

?р адам ?зін жа?сылы??а баулуы ?ажет. Е? жа?сы шарапты? ?зі де ?йренбеген немесе сапасыз шарап ішіп ?скен адам?а с?йкімсіз к?рінеді.

Адами мораль бас?аны? ба?ы­тын теріске шы?аратын ба?ытты мойындамайды, бас?аларды? ба?ы­тын ая??а таптайтын, о?шау­лан?ан ба?ыт болуы м?мкін емес. ?йткені біреуді? ба?ытсызды?ы негізінде ?з ба?ыты?ды баянды етуге болмай­ды. Мораль атаулы жалпы орта? ба?ыт­ты, ?згеге зардап, залал шектір­мейтін ба?ытты жо?ары ?ояды.

Бас?а жандарды? ба?ыт?а ?мітін жо??а шы?ару, ?згені? ба?ытсыз­ды?ы сені? ж?регі?е де, ба?ыты?а да к?ле?ке т?сіретінін сезінбеу жи­ренішті, адамгершілік ар-?ят?а сыйымсыз ??былыс. Бас?а жан­дарды? ба?ытына ж?не ба?ыт­сыз­ды?ына орта?тасу, ба?ыттымен бірге ба?ытты, ба?ытсызбен ба?ыт­сыз­ды?ты бірлесе сезіну – адамгерші­лік, парасаттылы?ты? ?лшемі.

Жа?сылы? дегеніміз адамны? ба?ыт?а талпынысыны? ?зегі болып табылады. Жаманды? осы?ан ?арама-?арсы ??ым. Ба?ыт­сыз­?а ?ол ?шын беру, ж?рдемдесу, ол з?ру бол?анда о?ан к?мекке бару – парасаттылы? нышаны. Б?л адам ба?ытына орта?тасу деген с?з.

Неміс философы: сіз нені ?ала­са?ыз, соны істе?із, біра? адам бойынан ?зімшілдікті біржола сы?ып шы?ара алмайсыз. Біра? сіз жауыз?а, хайуан?а т?н ж?не ж?рек­сіз ?зімшілдік пен ?айырымды, ?ара­пайым, адами ?зімшілдікті? арасын ажырата білуі?із керек, дейді.

Кімге ба?ыт тек ?зімшілдік бо­лып к?рінсе немесе жал?ан ?рі жосы?сыз д?ние секілденсе, олар ?шін аяныш?а толы ба?ытсызды? та шынайы шынды? болып есеп­тел­мейді. ?йткені ба?ытсыз­ды??а деген ?кініш сезімі ?ана?аттану мен ?уа­ныш л?пілінен ешбір кем емес м?лшерде ?зімшіл ?рі ?ызу ?анды болады.

Б?л к?нде ба?ыт м?селесі бізде ?ана емес, батыс ?о?амында да ке­?інен с?з болуда. М?нда б?л проб­леманы адамдарды? саясат?а ?аты­суымен байланыстыра ?арастыруда. Оларда “ба?ытты сел?осты?” (счастливая апатия) деген термин ?ылыми айналым?а т?сті. К?нде­лікті ?мірді? к?йбе?імен, т?рмыс тала­быны? к?птігімен адамдар осындай сел?осты??а душар болды. Техни­калы? прогреске ?атынаста да сел?осты? пайда болды. Интер­нет шы?ты, ба?ыт ?келген жо?. “Т?уел­сіздік декларациясы” ?абыл­данды: ?мір с?руге, бостанды??а ж?не ба?ыт?а ?мтылу?а жол ашылды, ал ба?ыт келген жо?. Б?л к?нде либералды? демократия еш?андай ба?ыт ?келген жо? деген т?жырым беле? алып отыр.

Батысты? бір ?алымы (Р. Лайн) б?гінгі ба?ытсызды? пен депрес­сияны? к?зін отбасылы? ынтыма?­ты? ?ожырауынан ж?не бас?а адамдар арасында?ы ?атынас­тарды? ?лсіреуінен к?реді. М?ны? б?рі нары?ты? экономикадан туып отыр, біра? оны жа?сарту жолын­да саяси институттар еште?е істеп отыр?ан жо?, дейді ол. Б?дан ?рі ?алым ба?ытсызды? жайла?ан ор­таны санамалап шы?ады: отбасы, ж?мыс орны, ?аржы, мекен жай, ?зара ?а­тынаста сенімні? азаюы, прог­реске к?дікті? к?беюі, ?о?ам­да?ы беделге деген ??рметті? к?рт кемуі ж?не т. т. атап к?рсетеді. Міне, осылай “ба?ытты сел?ос­ты?” ба?ыт?а ?ол жеткізуді? к?­м?нділігі ша?ын ба?ытсыз­ды?­тарды? жа?ан­ды? д?режеге ?ласу идеясына ?шта­сады. Батысты? санада а?ша?а деген к?з?арасты? ?згеруі бай?а­лады. Ол ?уаныш ?ана емес, ?ай?ыны? да ?айнар б?ла?ы ретінде ба?алануда. “Ба?ыт тек а?шада ?ана емес” деген т?сінік те орны?уда. “Адам ба?ыты – а?шада” деген ??ым керісінше постке?естік елдерде беле? алып келеді. ?рине, б?л да ?ткінші ??былыс. ?лі-а? батыста?ыдай б?ларда да капиталды? диктату­расы біртін­деп ?лсірейтін болады.

Адамдар ба?ытты? шын м?нін а?шадан іздемей, ?зіні? ішкі жан д?ниесіні? ?мірде ?ана?ат табуынан, адам ?абілетіне деген с?ранысты? бар-жо?ынан іздейтін болады.

?азіргі кезе?де саясат?а, ?мір­ге сел?осты?ты? сырын ба?ытты? болымсызды?ынан, о?ан жетуді? ?мітсіздігінен іздеу беле? алып т?р. Сондай-а? ба?ыт ??ымын гиперболизммен т?сін­діруге ?рына береміз. Б?рі керемет, б?рі бас?а­лардан ерекше бол?анда ?ана адам ба?ыт?а кенелетіндей к?реміз. Сонда ?ана адамны? ба?ытын сезінгендей боламыз. Ал адамны? б?рі ас?а?, сирек ?лшеммен ?мір с?рмейді ?ой. ?р жанны? ?зіне лайы?, ?зіне де?гейлес талап-с?­ранысы болады. Сол ?ана?аттанса, ол ?зін ба?ытты сезінеді.

М?селен, ша?ын ауылда?ы темір ?стасын алайы?. Оны? ба?ыт­?а деген ?лшемі ?алада?ы ата?ты кино актерінен ?згеше, бір-бірімен салыстыру?а келмейді. ?р?айсыны? ба?ыт ?лшемі ?р де?гейде.

Темір ?стасыны? ба?ыты неде? Темір-терсекпен к?сіп ететін ол аспанда?ы ай?а ?мтыл­майды, ?з ба?ытын ?лемге ?йгілі конструк­тор болудан іздемейді. Оны? ?зі ?андай ?арапайым болса, ба?ыт ж?ніндегі ??ымы да ?арапайым, на?ты ?рі т?сінікті, ?олынан келетін, а?ылы мен шеберлігі жететін д?ние. Ж?мысы то?таусыз ж?ріп т?рса, ауылдастары м?ны? е?бегіне д?н риза болса, бір к?ні басыны? са?инасы ?стап, ж?мыс­?а келмей ?алса, оны жабыла іздеп, ел ?уре-сарса? болып, ?ста ж?кем ?айда деп жатса, м?ны? ?зі б?л ?шін ?лкен ?анибет. Ж?мыс?а ?ашан шы?асыз, тез жазылы?ыз деп б??ан тілеу?ор болып жатса, м?ны? ?зіне б?дан бас?а не керек? Ол ?з ісіне, ж?мысына, ?з к?сібіне ?бден риза. Е?бек етеді, табыс та табады. Бала-ша?а ?сіп жатыр, жо?шылы? к?рмейді. Асып-тасып д?рілдеп жатпаса да, ?здеріне б?рі жетіп артылады. ?ста ?зін ба?ыт­ты сезінеді. Ол ?арышкердей ата­?ым жер жармады демейді, есімі осы ауылдан ?ріге кетпесе де, ?зіне-?зі д?н риза. Ол ?з ?мірін, т?рмыс-тіршілігін ?зі ?ана?ат етеді. ?зін ба?ытты сезінеді.

Адамны? ба?ытты болуы ?шін Жер шарын жаулап алуды?, ата?ы ?лемді шарла?ан ?лкен жазушы не спортшы болуды? міндетті емес екені де белгілі. Ауыл ?стасы ?зіне-?зі т?убе етеді, отбасы аман-есен, балалары ?сіп, жетіліп келеді. Ішіп-жемі жеткілікті, киер киімі бар. Б?ріне ?ана?ат етеді, к??ілі тояттайды.

?ыс?асы, ба?ытты болу, ?зін ба?ытты сезіну гиперболикалы? ?лшемдерге ?ана т?уелді емес, ол ?ана?ат?а, т?убешілдікке, адам­ны? ішкі сезім д?ниесіне де тікелей байланысты. Адам тойым­сыз болса, ана?ан жетсем, мына­дан озсам деген пендешіл­дік ??лы??а берілсе, ол шын ба?ытты сезіне де, ба?алай да алмайды. Ба?ыт дегенді к?ктегі ж?лдызды, аспан­да?ы Айды ?ол?а ?стаумен байла­ныстырмау керек. Ба?ыт деген т?сінген адам?а ?арапайым ??ым. Оны ?зі? ?алай т?сінесі?, о?ан ?андай ма?ына бересі?, сонымен ?лшенеді. Ба­?ыт барынша ?ара­пайымды­лы?ты, таби?илы?ты, к?нделікті ?мірдегі шын ?ажет­тілікті тере? т?сінуден туады.

Рас, б?рын ?о?ам ?шін, халы? ?шін ?мірін сарп етуді адамдар ?здеріне ба?ыт, парыз санаушы еді. Енді индивидуализм (“инди­вид” с?зі латыннан аудар?анда “б?лінбейтін” деген ??ымды біл­ді­реді) ?о?амны? негізгі ??нды­лы?ы саналатын саясат т?сында к?пші­лік ?шін, халы? ?шін тер т?гу, ?алт?ысыз е?бек ету, керек болса, ?мірін ??рбанды??а шалу (аль­труизм) адам ба?ытыны? тінін, ?зегін ??рай алар ма деген сауал да туады. М?ны? б?рін  алда?ы ?мір к?рсетер. Дегенмен де, к?п­ті? ?амын жеу, жа?сылы­?ы?ды жеке басы?нан артылту гума­низмні? нышаны екенін ешкім жо??а шы?ара алмас.

Біз ма?аламызда жеке т?л?а­ны? ба?ыты деген ??ымды ??гіме еттік. Ал енді ел ба?ыты, халы? ба?ыты жайында аз-кем айтар болса?, м?ны? ?зі е? алдымен ?р адам­ны? жеке ба?ытынан ??рала­рын есте ?стауымыз л?зім. “Ба­?ыт­ты ?мір болмайды, ба?ытты к?ндер болады” деген с?з тауып айтыл?ан. Расында да, бастан-ая? тек ба?ыттан басы айнал?ан к?йде ?тетін ?мірді к?з алды?ыз?а елестету м?мкін емес. Ба?ытты с?ттері, ба?ытты к?ндері к?п ?мір – ба?ытты ?мір. Сол сия?ты, ба?ытты ?мір кешкен адамдары к?п ел – ба?ытты ел. ?аза?­станымыз сондай елге айналсын десек, бізді? ?р?айсымыз ?з ба?ытымыз ?з ?олымызда екенін ?сте естен шы?армау?а тиіспіз.

?бдеш ?АЛМЫРЗАЕВ,
философия ?ылымдарыны? докторы, 
профессор.                 http://www.egemen.kz/2013/01/06/354017/